محمود حسابی سید محمود حسابی (1281 تهران - 12 شهریور 1371 ژنو[4]) معروف به پروفسور حسابی [5] [6] فیزیکدان، سناتور، وزیر آموزش و پرورش [4]، بنیانگذار فیزیک دانشگاهی ایران[7] بود
محمود حسابی در جوانی
زادروز	1281 تهران
درگذشت	1371 ژنو
آرامگاه	تفرش
ملیت	ایرانی
پیشه	فیزیکدان
لقب	پدر فیزیک ایران [1] پروفسور حسابی
مذهب	اسلام
والدین	سید عباس معزالسلطنه گوهرشاد حسابی
جایزه‌ها	مدال لژیون دونور[2][3]

زندگی [ویرایش]

پدرش (سید عباس معزالسلطنه) و مادرش (گوهرشاد حسابی) هر دو اهل تفرش بودند. او چهار سال اول دوران کودکی‌اش را در تهران سپری نمود. در هفت سالگی تحصیلات ابتدایی خود را در بیروت با تنگدستی و مرارتهای دوری از میهن، در مدرسه کشیش‌های فرانسوی آغاز کرد. در همان زمان تعلیمات مذهبی و ادبیات فارسی را نزد مادرش فرا می‌گرفت. او قرآن و دیوان حافظ را از حفظ می‌دانست. او همچنین بر کتب بوستان، گلستان سعدی، شاهنامه فردوسی، مثنوی مولوی و منشات قائم مقام فراهانی اشراف کامل داشت. حسابی با شعر و موسیقی سنتی ایران و موسیقی کلاسیک غرب به خوبی آشنا بود. او در نواختن ویولن و پیانو مهارت داشت. وی در چند رشته ورزشی نیز موفقیت‌هایی کسب کرد، از جمله کسب مدرک نجات غریق در رشته شنا در دوران نوجوانی در بیروت.^[2][3] محمود حسابی در 12 شهریور سال 1371 هجری شمسی در بیمارستان دانشگاه ژنو درگذشت. آرامگاه (خانوادگی) وی در شهر تفرش قرار دارد.^[1][3][2]

تحصیلات [ویرایش]

شروع تحصیلات متوسطه او مصادف با آغاز جنگ جهانی اول و تعطیلی مدارس فرانسوی زبان بیروت بود. از این رو به مدت دو سال در منزل به تحصیل پرداخت. پس از آن در کالج آمریکایی بیروت به تحصیلات خود ادامه داد. در سن هفده سالگی لیسانس ادبیات، و در سن نوزده سالگی لیسانس بیولوژی را اخذ نمود. پس از آن در رشته مهندسی راه و ساختمان از دانشکده فرانسوی مهندسی در بیروت فارغ التحصیل شد. در آن دوران با اشتغال در نقشه کشی و راهسازی، به امرار معاش خانواده کمک می‌کرد. او همچنین در رشته‌های پزشکی، ریاضیات و ستاره شناسی به تحصیلات دانشگاهی پرداخت.
حسابی در دانشگاه سوربن فرانسه، در رشته? فیزیک به تحصیل و تحقیق پرداخت. در سال 1927 میلادی در سن بیست و پنج سالگی دانشنامه دکترای فیزیک خود را، با ارائه? رساله‌ای تحت عنوان «حساسیت سلول‌های فتوالکتریک»، با درجه عالی دریافت نمود.^[2][3][1][8] برخی مدعی‌اند محمود حسابی تنها شاگرد ایرانی آلبرت اینشتین بوده‌است ^{[2] [9]} در حالی که رضا منصوری معتقد است حسابی آلبرت آینشاین را تنها یک‌بار در دیداری عمومی ملاقات کرده است و عکس مربوط به ملاقات حسابی با او، مربوط به کورت گودل، ریاضی‌دان معروف است.^[7]

طرح تاسیس دانشگاه تهران [ویرایش]

ایستگاه اتوبوس دکتر حسابی، تهران

کلیات طرح تاسیس دانشگاه تهران از سال 1307 توسط محمود حسابی به وزیر فرهنگ وقت آقای حکمت پیشنهاد شد. طرح تفصیلی تاسیس دانشگاه تهران نیز در سال 1310 تهیه و به وزیر فرهنگ تقدیم شد و با تلاش‌های حسابی و مذاکرات وی با نمایندگان مجلس، این طرح در سال 1312 به مجلس شورای ملی رفت و در سال 1313 از تصویب مجلس گذشت‌.^[11]

خدمات [ویرایش]

• اولین نقشه برداری فنی و تخصصی کشور (راه بندرلنگه به بوشهر)
• اولین راهسازی مدرن و علمی ایران (راه تهران به شمشک)
• اولین مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران
• پایه گذاری اولین مدارس عشایری کشور
• پایه گذاری دارالمعلمین عالی
• پایه گذاری دانشسرای عالی
• ساخت اولین رادیو در کشور
• راه اندازی اولین آنتن فرستنده در کشور
• راه اندازی اولین مرکز زلزله شناسی کشور
• راه اندازی اولین رآکتور اتمی سازمان انرژی اتمی کشور
• راه اندازی اولین دستگاه رادیولوژی در ایران
• محاسبه و تعیین ساعت رسمی ایران
• پایه گذاری اولین بیمارستان خصوصی در ایران، به نام بیمارستان گوهرشاد
• شرکت در پایه گذاری فرهنگستان ایران و ایجاد انجمن زبان فارسی
• تدوین اساسنامه طرح تاسیس دانشگاه تهران
• پایه گذاری دانشکده فنی دانشگاه تهران
• پایه گذاری دانشکده علوم دانشگاه تهران
• پایه گذاری شورای عالی معارف
• پایه گذاری مرکز عدسی سازی اپتیک کاربردی در دانشکده علوم دانشگاه تهران
• پایه گذاری بخش آکوستیک در دانشگاه و اندازه گیری فواصل گام‌های موسیقی ایرانی به روش علمی
• پایه گذاری انجمن موسیقی ایران و مرکز پژوهش‌های موسیقی
• پایه گذاری و برنامه ریزی آموزش نوین ابتدایی و دبیرستانی
• پایه گذاری موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران
• پایه گذاری مرکز تحقیقات اتمی دانشگاه تهران
• پایه گذاری سازمان انرژی اتمی ایران
• پایه گذاری اولین رصدخانه نوین در ایران
• پایه گذاری مرکز مدرن تعقیب ماهواره‌ها در شیراز
• پایه گذاری مرکز مخابرات اسدآباد همدان
• پایه گذاری کمیته پژوهشی فضای ایران
• ایجاد اولین ایستگاه هواشناسی کشور (در ساختمان دانشسرای عالی در نگارستان دانشگاه تهران)
• تدوین اساسنامه و تاسیس موسسه ملی استاندارد
• تدوین آیین نامه کارخانجات نساجی کشور و رساله چگونگی حمایت دولت در رشد این صنعت
• پایه گذاری واحد تحقیقاتی صنعتی سغدایی (پژوهش و صنعت در الکترونیک، فیزیک، فیزیک اپتیک، هوش مصنوعی)
• راه اندازی اولین آسیاب آبی تولید برق (ژنراتور) در کشور
• ایجاد اولین کارگاه‌های تجربی در علوم کاربردی در ایران
• ایجاد اولین آزمایشگاه علوم پایه در کشور ^[1]

برخورد با حسابی پس از جمهوری اسلامی [ویرایش]

ستایش از طرف رهبران جمهوری اسلامی [ویرایش]

به نقل از روزنامه خراسان زمانی که امام خمینی به اتاقی که عده‌ای از جمله حسابی در آن حضور داشتند، وارد شد ابتدا به سمت حسابی آمد و وی را دعوت به نشستن کرد و سپس گفت: «شما 7 نسل خدمت ارزنده به این مرز و بوم داشته‌اید و 7 نسل استاد و دانشجو برای کشور تربیت کرده‌اید و صلاح نیست که من پیش از شما بنشینم.»^[12] همچنین آیت الله خامنه‌ای در سال 1366، طی پیامی به مراسم بزرگداشت حسابی با عنوان «60 سال فیزیک ایران» گفت: «خدمتی که دکتر محمود حسابی به فرهنگ ایران نمودند کمتر از خدمتی نیست که ایشان به علم فیزیک کردند».^[13] در مقابل رضا منصوری که در آن زمان رییس انجمن فیزیک ایران بوده‌است، می‌گوید زمانی که انجمن در سال 1366 قصد برگزاری همایشی جهت تجلیل از پدر فیزیک دانشگاهی ایران، حسابی، را داشته‌است به دلیل اینکه او سناتور انتصابی محمدرضا پهلوی بوده‌است، از سوی حراست دانشگاه شیراز مورد تهدید قرار گرفته ولی با این وجود این تهدید حداد عادل در بزرگداشت حسابی سخنرانی کرده‌است.^[7] امروزه نام بسیاری دبیرستان های نمونه ایران به نام او است.

برخوردهای اغراق آمیز و انتقاد از آن [ویرایش]

اغراق‌هایی که در بیان مرتبه علمی حسابی و روابط وی با دانشمندان آن عصر در نشریات و کتاب‌های درسی مطرح شده‌است اعتراض برخی چهره‌های دانشگاهی را بر انگیخته‌است.

طرح اعطای عنوان مرد علمی سال 1990 در رشته فیزیک از سوی مرکز بین‌المللی زندگی‌نامه‌ها (کمبریج) به محمود حسابی، به دلیل بی‌اعتبار بودن صادرکننده آن خدمات درخشان علمی حسابی را خدشه‌دار کرد.

رضا منصوری عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی شریف و معاون سابق وزارت علوم در مصاحبه‌ای می‌گوید مرحوم حسابی زمانی مقاله‌ای می‌فرستد برای مجله‌ای در پاریس در مورد آنچه در کتب درسی مدارس ما یا برپاکنندگان کتیبه‌ای در دانشگاه اصفهان، آن را نظریه‌ای بسیار عمیق و برتر از نظریه‌های انیشتین تلقی کرده‌اند. منصوری ادعا کرد بنابر اسناد تاریخی این مقاله برای داوری به سینج، نسبیت‌دان معروف، داده می‌شود که داور به دلیل برخی اشتباهات محاسباتی آن مقاله را برای چاپ نمی‌پذیرد.^{[کدام سند تاریخی؟ منبع آن کجاست؟]}

هادی اکبرزاده رییس انجمن فیزیک ایران نیز گفت بخشی از مطالبی که در مورد حسابی از جمله همکاری و ارتباط وی با انشتین مطرح می‌شود اغراق‌آمیز و غیر واقعی است.^[14] وی همچنین گفت: انجمن فیزیک ایران در سال‌های اخیر همواره با طرح این قبیل مطالب اغراق‌آمیز برخورد کرده و از جمله در دوره قبلی هیات مدیره انجمن طی نامه‌ای به ریاست دانشگاه اصفهان به درج برخی مطالب غیرواقعی و اغراق‌آمیز در کتیبه یادبود حسابی اعتراض کرده‌است.^{[7] [15]}

«بنیاد پروفسور حسابی»، محمود حسابی احترام فراوانی برای همسر خود قائل بود. و هرگز او را با صدای بلند خطاب نمی‌کرد.^[18]