پس از آنکه خداوند متعال حضرت آدم و حّوا را آفرید و آن دو به سبب نافرمانی و غفلت از بهشت رانده شدند، نسل بشریت در روی زمین تداوم یافت. گاهی برخی از افراد چنین می پندارند که آدم و حوا نخستین انسانها نبودند بلکه پیش از آنها هم انسانهایی برروی زمین می کرده اند- این مقاله می کوشد با توجه به شواهد قرآنی و روایی حقیقت امر را روشن گرداند.

آدم و حوا انسانهای نخستین!

بهترین دلیل برای آنکه آدم و حوا اولین انسانهای روی زمین بوده اند اشارات ظریف قرآنی در مورد این موضوع است. شاهد نخست آن است که قابیل پس از قتل برادرش نسبت به جسد وی متحیر مانده و نمی دانست که با آن چه معامله ای باید کرد. سرانجام در اثر تعلیم کلاغی که خدا برای تفهیم وی به سوی او فرستاد (و با چنگال خود چیزی را در زمین دفن کرد) مشکل قابیل حل شد: "فبعث الله غُراباً یبحَثُ فی الارض لیُریه کیفَ یُواری س?أةَ أخیه ، پس خداوند کلاغی را برانگیخت که در زمین جستجو می کرد برای آنکه به او نشان دهد چگونه جسد برادرش را پنهان سازد." (مائده /31)

اگر قابیل فرزندان نسل های پیشین بود و قبل از آدم و حوا انسان های دیگری هم بودند یقیناً دفن مرده را از اجداد خویش آموخته بودند و هرگز قابیل در این امر بدیهی متحیر نمی ماند.

تحیر قابیل!

بنابراین تحیّر قابیل برای آنکه نمی دانست با جسد مرده ی برادرش چه کند نشان از آن دارد که این واقعه نخستین بار بوده است که مورد مواجهه ی او قرار گرفته است. بنابراین قبل از قابیل و پدر و مادرش انسانهایی نبوده اند.

خطاب الهی!

دومین دلیل روشن براین مطلب که آدم و حوا نخستین انسانها بوده اند آن است که خداوند متعال در ابتدای سوره ی مبارکه ی نساء همه ی انسانها را مخاطب ساخته و می فرماید: بپرهیزد از خدایی که شما را از حقیقت و نفس واحدی آفرید و از همان نفس واحد همسرش را خلق کرد و از این دو مردان و زنان فراوانی را در عالم پراکند: "یا أیها الناس اتقّوا ربّکم الذی خلقکم من نفسٍ واحدةٍ و خلق منها زوجها و بَثَّ منهما رجالاً کثیراً ونساءً ...." (نسا/1) براساس این آیه ی شریفه آدم و حوا نمی توانند فرزندان انسانهای دیگر باشند زیرا در قرآن از این دو به عنوان سرسلسله انسانهای موجود یاد شده است.

جدال احسن قرآنی!

روشن ترین دلیل قرآنی براین مطلب که آدم (ع) خود فرزند کسی نبوده و خود سرآغاز نسل بشر است جدال احسنی است که قرآن کریم با مسیحیان درباره ی خلقت عیسی (ع) دارد که می فرماید: "إن مَثلَ عیسی عندالله کمثل ادَم َ خلقه من تُرابٍ تُمَّ قالَ له کن فیکون،همانا مثل عیسی نزد خداوند همانند مثل آدم است که او را از خاک آفرید هم به او گفت باش پس می باشد." (آل عمران/59) یعنی شما ای مسیحیان پذیرفته اید که خدا، آدم (ع) را بدون پدر و مادر از خاک آفرید. پس درباره ی مسیح (ع) چه مشکلی دارید که تولد را بدون پدر تحقق پذیر نمی دانید و مسیح (ع) را فرزند خداوند می پندارید؟!

اقوال مختلف درباره ی آدم و حّوا!

برخی معتقدند که آدم و حوا (ع) فرزند انسان های دیگری بودند! اما دیگران به دلیل نداشتن رشد فکری بشر غیر مسئول بوده و تنها آدم و حوا از میان آنها انتخاب شدند و مسئولیت یافتند. صاحبان این تفکر حتی به برخی از آیات قرآنی برای مدعای خویش تمسّک جسته اند:

یک پدر و مادر دیگه!

دلیل اول براین نظر آن است که خدا انسان ها را به صورت جمع خطاب کرده و می فرماید: "ما شما را آفریدیم و صورت گری کردیم و سپس به فرشته ها فرمان سجده برای آدم دادیم،"لقد خلقناکم ثُمّ صورنا کم ثم قلنا للملئکة اسجدوا لِادم ..." (اعراف /11) با توجه به معنای کلمه ی "ثُم" (سپس) معلوم می شود که خداوند متعال نخست جمع انسانها را آفریده و سپس آدم (ع) را از میان آنها برگزیده و سجده براو را برفرشتگان فرمان داده است.

پاسخ این استدلال آن است که کلمه ی "ثمّ" همه جا به ترتیب وقوعی دلالت ندارد و گاهی ترتیب در گزارش را می رساند. برای مثال خداوند در جایی نخست از فرستادن قرآن سخن می گوید و با اشاره به برکت های حاصل از انزال قرآن می فرماید: "و هذا کتاب أنزلناه مبارک مصدق الّذی بین یدیه و لتنذر اُمّ القری و من حولها ...." (انعام /92) سپس با کلمه ی "ثم" از انزال تورات که دیر زمانی پیش از قرآن فرو فرستاده شده است خبر می دهد: "ثمّ ایننا موسی الکتاب ..." (انعام /154)

"سپس" دلالت وقوعی ندارد!

روشن است که این "ثم" برتربیت وقوعی دلالت ندارد زیرا نزول تورات از حیث وقوع برنزول قرآن مقدم است اما براساس نکته ای، از فرستادن قرآن پیش از فرستادن تورات یاد شده است. پس این تقدیم تنها از حیث گزارش است و این گونه ترتیب را "ترتیب ذکری" می گویند. درباره ی خلقت انسان ها نیز وقتی قرآن کریم سجده برآدم را با "ثم" در مرحله ی دوم بیان می کند ترتیب در ذکر را اراده کرده است نه ترتیب در وقوع را!

یک دلیل دیگر!

از دیگر دلایلی که برای گزینش آدم و حوا و از میان انسانهای دیگر ارائه شده است که دلالت برآن دارد آنکه غیر از آدم و حوا انسان های دیگری هم آفریده شده بودند آیه ای در قرآن است که می فرماید: ".... و بداً خلق الانسان من طینٍ ثمّ جعل نسله من سلالهٍ من مّاءٍ مهین ثمّ سوَّئه و نفخ فیه من رّوحه" (سجده /آیات 9-7)

در این آیه ی شریفه نخست دو نحوه ی خلقت انسان (از گل و آب) را یاد آور شده و سپس با کلمه "ثم" از تسویه و دمیده شدن روح الهی در موردی ویژه خبر می دهد. براین اساس نخستین مرحله آفرینش انسان از گل بود و بعد نسل انسانی را از آب (نطفه) استمرار بخشیده آن گاه از میان انسانها آدم ابوالبشر را برای دمیدن روح الهی برگزیده است. و بنابراین انسانهای دیگری هم بوده اند که البته شایستگی دمیده شدن روح الهی را نداشتند.

آدم و بنی آدم!

پاسخ این استدلال روشن است زیرا این آیه ی شریفه آدم (ع) را آفریده شده از گل می داند و نسل او را از نطفه ی او می شمارد و بعد از این از دمیدن روح الهی در او سخن می گوید که نفخ روح آدم (ع) بعد از پدید آمدن او از گل و نفخ روح در نسل او هنگام پدید آمدن آنان از آب (نطفه) بوده است و تفاوت آفرینش آدم با بنی آدم نیز درست در همین جا نمایان می شود که آفرینش آدم تراب و طین و حماء مسنون و صلصال را پیموده است امّا بنی آدم سلسله نطفه، علقه، مضغه و عظام و ... را پشت سرگذاشته است که در سایر آیات قرآنی به هردوی این موارد اشاره شده است.

پایان سخن ...

با توجه به برخی از دلایل قرآنی که ذکر شد معلوم می شود که آدم و حوا نخستین انسانها بوده اند و پیش از آنها انسان هایی نبوده اند حتی انسانهایی که مسئولیت و عهدی بر عهده ی آنها نبوده است!

                                                                                                                        ن . رادفر

                                                                                                                                    بخش اعتقادات شیعه تبیان