پیریت
اطلاعات کلی
نام دیگر	طلای ابلهان. مارقشیشا
فرمول شیمیایی	FeS2
ترکیب شیمیایی	Fe=46.6% S=53.4%
رده بندی	سولفور
اطلاعات کانی شناسی
شکل بلوری	هگزائدر- اکتائدر
شکل ظاهری	بلوری - آگرگات توده‌ای - دانه‌ای - کنکرسیونی
رنگ	زرد، زرد طلایی
رنگ خاکه	سیاه پررنگ
رخ	ناقص (مطابق با سطح 100 و 110)
جلا	فلزی
شکستگی	صدفی، نامنظم
شفافیت	کدر (اپاک)
اثر اسید	در HNO3 حل می‌شود
خاصیت مغناطیسی	خوب
پاراژنز	گالن، اسفالریت، پیروتین، آرسنوپیریت مارکازیت
کانی مشابه	اورانیم، کالکوپیریت، کالاوریت، مارکازیت
اطلاعات معدنی
کانسار	مناطق سولفوره آلمان، ایتالیا، سوئیس، آمریکا
منشأ تشکیل	ماگمایی، دگرسانی مجاورتی، هیدروترمال، رسوبی
محل پیدایش	اسپانیا

پیریت یا پیریت آهن که در متنهای کهن فارسی مارقشیشا نامیده میشود، یک کانی با فرمول شیمیایی FeS2 است.

پیریت از لغت یونانی پیر به معنی آتش گرفته شده‌است. شاید این نامگذاری به علت تولید جرقه‌است که بر اثر برخورد با سنگ‌های دیگر حاصل می‌شود. این کانی را در کانی‌شناسی قدیم ایران با مارکازیت یکی دانسته‌اند. در فارسی واژه? برنجه و سنگ نور نیز برای پیریت بکار برده می‌شود.^{[نیازمند منبع]} ترکیب شیمیایی آن دارای 00/46 درصد آهن و 45/53 درصد گوگرد است که به صورت FeS₂ مشاهده می‌شود. از نظر کریستالوگرافی سیستم تبلور مکعبی دارد که شبیه به نمک طعام می‌باشد. علاوه بر تبلور مکعبی، پیریت به صورت اکتاهدرال و پیریتوهدرال و گاهی دودکاهدرال دیده می‌شود. علاوه بر عناصر یاد شده ناخالصی‌هایی از نیکل، کبالت، طلا، نقره، مولیبدن، کرومیوم، وانادیوم، تنگستن، تالیوم، مس، روی، آرسنیک و تیتانیوم در کانی یاد شده می‌تواند مشاهده گردد.

این کانی از نظر شفافیت کدر بوده و به رنگ زرد، زرد طلایی با بازتاب چند رنگی مشاهده می‌شود و آنرا طلای احمق‌ها می‌نامند. اشکال ظاهری آن به صورت بلوری، آگریگات توده‌ای، دانه‌ای، دندریتی اشباع شده، سودومورف و پودری است. پیریت از نظر سختی ترد بوده و خاصیت مغناطیسی خوبی دارد. شکستگی آن به صورت صدفی و اکثراً ناهموار بوده و چگالی آن 1/5-95/4 می‌باشد. پیریت در آب، اسید سولفوریک و اسید کلریدریک نامحلول بوده و در اسید نیتریک حل شده و در زیر شعله به رنگ آبی درمی‌آید. نقطه ذوب این کانی 1177 تا 1188 درجه سانتی گراد است و خاصیت هدایت الکتریکی متوسطی دارد. این کانی منشاء ماگمایی، دگرسانی مجاورتی، هیدروترمال و رسوبی دارد و با پیروتیت، اسفالریت، گالن، کالکوپیریت، کلسیت، کوارتز، باریت، مارکازیت، آرسنوپیریت و هماتیت همراه است و در داخل ذغال سنگ نیز تشکیل می‌شود. این کانی برای تهیه اسید سولفوریک استفاده می‌شود و در رنگ سازی، جهت صیقلی کردن، به ندرت در تهیه آهن و تهیه دی اکسید سولفور در کاغذسازی بکار می‌رود.

وجود پیریت و اکسیده شدن آن توسط باکتری، اهمیت زیادی در فروشویی زیستی کانی‌های معدنی دارد و گاهی برای پیشرفت واکنش، به سنگ‌های معدنی افزوده می‌شود. با تجزیه زیستی پیریت، اسید سولفوریک و یون فریک تولید می‌شود که هر دو می‌توانند در تجزیه فراتر سنگ موثر باشند.

در معادن، پیریت در معرض هوا قرار می‌گیرد و یک واکنش خودبخودی کندی، با اکسیژن صورت می‌گیرد. این واکنش آغازگر منجر به پیدایش محیط اسیدی می‌شود که برای رشد باکتری‌های خاص مناسب می‌باشد. این باکتری‌ها، آهن فرو را اکسید کرده و Fe2+ ایجاد می‌کنند که در pH اسیدی محلول بوده و به عنوان یک اکسید کننده قوی می‌تواند سبب اکسیده شدن بیشتر پیریت و سایر کانی‌ها می‌شود.

در pH بالای 5/2 ممکن است رسوب زرد یا قهوه‌ای رنگ جاروسیت [HFe3(SO4)2(OH)6] شکل گیرد که به صورت فاضلاب اسیدی از معدن خارج می‌گردد. طی اکسیده شدن کامل پیریت تنها یک الکترون از بخش آهن کانی آزاد می‌شود و این در حالی است که 14 الکترون از بخش گوگردی رها شده‌است. مجموعه این الکترون‌ها در زنجیره انتقال الکترونی قرار گرفته و انرژی آزاد می‌نمایند. لازم به ذکراست که شکل کریستالی پیریت در سرعت فروشویی کاملاً موثر است و رهائی آهن فریک از آن بیشتر از سایر اشکال است

نگارخانه