Kidney
کلیه انسان از پشت
لاتین	ren
سرخ‌رگ	سرخ‌رگ کلیوی
سیاه‌رگ	سیاه‌رگ کلیوی
عصب	عصب کلیوی

کُلیه یا قلوه (به فارسی: گُرده)^*[1] یکی از اندام‌های درونی بدن انسان و برخی دیگر از جانداران است.

رونگاره و شمای کلیه.
1. بافت‌های مخروطی کلیوی
2. سرخرگ‌های میان بافتی
3. سرخرگ کلیوی
4. سیاه‌رگ کلیوی
5. ناف کلیه
6. لگنچه کلیوی
7. میزنای
8. فرورفتگی فرعی
9. کپسول کلیوی
10. بخش پایینی کپسول کلیوی
11. بخش بالایی کپسول کلیوی
12. سیاه‌رگ میان بافتی
13. نفرون
14. فرورفتگی فرعی
15. فرورفتگی اصلی
16. برآمدگی کلیوی
17. ستون برتین یا ستون کلیوی

واژه‌شناسی

کلیه یک نام عربی است که به زبان فارسی و هندی وارد شده است. ^[1]

آناتومی کلیه

کلیه‌ها در انسان بر روی جدار خلفی شکم و بیرون از حفره صفاق قرار دارند. وزن هر کلیه در بالغین 150 گرم می‌باشد و اندازه آن تقریباً با مشت بسته برابر است. میانه کلیه دارای فرورفتگی به نام ناف است که شریان و ورید کلیوی، اعصاب، لنفاتیک و حالب از آن می‌گذرند. حالب ادرار نهایی را به مثانه می‌برد تا ذخیره شده و سپس دفع گردد. کلیه از کپسولی پوشیده شده است تا از آن، محافظت شود.

در صورت برش طولی، دو ناحیه عمده دیده می‌شود که عبارتند از قشر که در بیرون قرار گرفته است و قسمت مرکزی که ناحیه داخلی است. قسمت مرکزی به بافت مخروطی شکل به نام هرم‌های کلیه تقسیم شده است. قاعده هر هرم بر روی لبه‌های بین قشر و قسمت مرکزی قرار گرفته است و راس آن در پاپیلا است که به درون فضای لگنچه کلیه، برجسته می‌شود. لگنچه استطاله قیفی‌شکل انتهای بالایی حالب است. لبه خارجی لگنچه به دو حفره به نام کالیس‌های بزرگ تقسیم می‌شود که رو به پایین امتداد می‌یابند و به کالیس‌های کوچک تقسیم می‌شوند. کالیس‌های کوچک ادرار لوله‌های هر پاپیلا را جمع‌آوری می‌کنند. کالیس‌ها، لگنچه و حالب، ادرار را به سمت مثانه پیش می‌برند و تا زمان دفع در آن جا ذخیره می‌شود.

وظایف کلیه

یکی از اصلی‌ترین وظایف کلیه بیرون راندن مواد زاید تولید شده بر اثر متابولیسم و یا خورده شده، می‌باشد. کنترل حجم و ترکیبات مایعات بدن نیز از کارکردهای کلیه می‌باشد. قسمت عمده حفظ تعادل بین میزان دریافت و میزان دفع در مورد آب و تقریباً تمای الکترولیت‌های بدن بر عهده کلیه‌ها می‌باشد.

کلیه‌ها مهم‌ترین وظیفه خود را با تصفیه پلاسما و برداشت مواد از فیلترا بسته به نیازهای بدن انجام می‌دهند. کلیه‌های با دفع مواد ناخواسته به توسط ادرار بدن را تمیز کرده و مواد مورد نیاز را به خون بازمی‌گردانند.

دفع محصولات زائد متابولیک، مواد شیمیایی خارجی، داروها و متابولیت‌های هورمون‌ها

دفع محصولات زائد متابولیسم که در بدن نیاز نیستند، عمدتاً بر عهده کلیه‌ها می‌باشد. اوره، کراتینین، اسیداوریک، محصولات نهایی تجزیه هموگلوبین و متابولیت‌های هورمون‌های مختلف از این دسته می‌باشند.

تنظیم تعادل آب و الکترولیت‌ها

لازمه برقراری هومئوستاز این است که دفع آب و الکترولیت‌ها دقیقاً مطابق با دریافت آن‌ها باشد.

تنظیم فشار شریانی

کلیه‌ها با دفع مقادیر متغیر سدیم و آب، نقش بارز در تنظیم بلندمدت فشار شریانی دارند. علاوه بر آن‌ها، با ترشح هورمون‌ها و یا مواد موثر بر عروق مثل رنین در تنظیم کوتاه‌مدت فشار شریانی نیز نقش دارند. رنین باعث ساخت محضولات موثر بر عروق به مانند آنژیوتانسین 2 می‌شود.

تنظیم تعادل اسید و باز

کلیه‌ها با دفع اسیدها و تنظیم ذخایر بازی مایعات بدن، تعادل اسید و باز را با هم‌کاری ریه‌ها تنظیم می‌کنند.

تنظیم تولید گویچه‌های سرخ

کلیه‌ها اریتروپوییتین ترشح می‌کنند که تولید گویچه‌های سرخ از سلول‌های بنیادی خون‌ساز در مغزاستخوان را تحریک می‌کنند. تقریباً تمام اریتروپوییتین که در افراد سالم به خون ترشح می‌شوند، از کلیه‌ها است.

تولید1، 25-دی‌هیدروکسی ویتامین دی3

کلیه‌ها با هیدروکسیلاسیون ویتامین دی در کربن شماره 1، شکل فعال ویتامین را تولید می‌کنند.

ساخت گلوکز

کلیه‌ها در گرسنگی طولانی‌مدت از اسیدهای آمینه و سایر پیش‌سازها، گلوکز می‌سازد، این روند گلوکونئوژنز نام دارد.

چگونگی انجام کار کلیه‌ها

1- خون از طریق سرخ‌رگ از قلب به کلیه وارد می‌شود.

2- خون با گذشتن از میلیون‌ها صافی کوچک، تمیز می‌شود.

3- مواد دفعی از طریق میزنای (حالب) عبور کرده و به عنوان ادرار در مثانه جمع می‌گردد.

4- خون تصفیه شده از طریق سیاه‌رگ‌ها به جریان خون بر می‌گردد.

5- هنگامی که مثانه پر از ادرار می‌شود از طریق پیشابراه ادرار از بدن خارج می‌شود.

کلیه‌ها هر 24 ساعت جمعاً حدود 200 لیتر از مایعات بدن را تصفیه و به جریان خون بازمی گردانند. حدود 2 لیتر مایع به صورت ادرار از بدن دفع می‌شود در حالی که باقی‌مانده یعنی حدود 98 لیتر به بدن باز می‌گردد. ادرار دفع شده تقریباً ظرف مدت 1 تا 8 ساعت در مثانه ذخیره شده است. ^[2]

کلیه به عنوان غذا

کلیه حیوانات در بسیاری از فرهنگ‌ها و کشورها جز غذا محسوب می‌شود. در ایران، انگلیس، فرانسه، اسپانیا، سوئد و بسیاری کشورها کلیه پخته و خورده می‌شود.