تی رکس،‌دایناسور گوشتخوار بزرگی بود که در دوره کرتاسه پسین، حدود 85 تا 65 میلیون سال قبل، در محیطهای مرطوب، نیمه حاره ای، در جنگلهای باز نزدیک رودخانه و در مردابهای بیشه ها زندگی می کرد. آب و هوای این مناطق معتدل بود.
تا این اواخر،‌تی رکس را بزرگترین دایناسور گوشتخوار می دانستند، اما گیگانتوزاروس و کارکارودونتوزاروس ، اندکی بزرگتر هستند.
? آناتومی
تی رکس، شکارچی درنده ای بود که روی دو پای قدرتمند راه می رفت. این گوشتخوار،‌ سری بزرگ و دندانهایی تیز و نیشدارداشت و ماهیچه های آرواره اش به خوبی توسعه یافته بود. دستهای این دایناسوربوده و در هر دست دو انگشت داشت. پاهای پرنده مانند تی رکس،‌سه پنجه بزرگ داشت که درهر سه پنجه ناخن وجود داشت(به علاوه یک ناخن کوچک روی پنجه کوچک چهارمی). تی رکس، دمی باریک، سفت و تیز داشت که ایجاد توازن می کرد و به هنگام دویدن، امکان چرخیدن جانور را فراهم می کرد. گردن تی رکس، کوتاه و ماهیچه ای بود. بدن آن بسیار توپر و نیرومند بود اما استخوانهایی توخالی داشت.
? اندازه
طول تی رکس، بیش از 40 فوت(4/12 متر) و بلندی آن حدود 15 تا 20 فوت(6/4 تا 6 متر) و طول دستها تنها حدود 3 فوت(1متر)بود. وزن تیرانوزاروس،5 تا7 تن بود.
طول جمجمه بزرگ آن5 فوت(5/1 متر)، فاصله حفرات چشمی در جمجمه4 اینچ (2/10سانتیمتر) و قطر کره چشم حدود 3 اینچ(6/7سانتیمتر)بود.
طول ردپای برجامانده از تی رکس55/1فوت(46سانتیمتر) می باشد(اگرچه طول پاها بلندتر وحدود 3/3 فوت(1متر) بوده اما تی رکس مثل دایناسورهای دیگر روی پنجه هایش راه می رفته است). طول گامهای بلند آن بیش از 12 تا 15فوت(6/4-7/3 متر)بوده و با سرعت 15 مایل در ساعت(24 کیلومتر در ساعت) می دویده است.
? دندانها و آرواره
طول آرواره های تی رکس بیش از 4 فوت(2/1 متر) بوده و 50 تا60 دندان ضخیم،‌مخروطی شکل و استخوان خردکن داشته است که اندازه آنها از خیلی کوچک تا حدود 9 اینچ(23سانتیمتر)درتغییر بوده است. تی رکس های بالغ، در آرواره شان دندانهایی با اندازه های مختلف داشتند، هنگامی که دندانی می شکست، دندان جدید(وکوچکتر)ی به جای آن رشد می کرد. طول بعضی از دندانهای یافت شده تیرانوزاروس، بیش از 13 اینچ(33سانتیمتر)است. این دایناسور در هر وعده غذایی، بیش از 500 پوند(230کیلوگرم) گوشت و استخوان را می خورده است.
تی رکسها، دندانهای نیش پیچ داری داشتند. هنگامی که تیرانوزاروس دهانش را می بست، بخشهای بالایی دندانهای آرواره پایینی،‌ به درون دندانهای آرواره بالایی فرومی رفتند.
? پوست
نمونه های فسیل شده ای ازپوست زبر و ناهموارتی رکس، یافت شده است. پوست آنها مانند پوست تمساح زبر و خشن بوده و آن را پوستی نقش دار توصیف کرده اند.
? زیستگاه و پراکندگی
احتمالا تی رکسها در جنگلها زندگی می کرده اند در جایی که شکار آنها(دایناسورهای گیاهخوار) غذا پیدا می کرده اند. فسیلهای تی رکس، در غرب آمریکای شمالی و مغولستان یافت شده اند.
? حواس
بینایی: لوب بینایی تی رکس در مغز، بخش بسیار بزرگی را تشکیل می دهد که اطلاعات بینایی را پردازش می کند. به علاوه تی رکس،‌ قوه درک بالایی هم دارد(از آنجایی که هر دو چشمش در قسمت جلوی جمجمه قرار گرفته اند و نه در دو طرف)اما تنها دایناسوری نیست که قوه درک بالایی دارند. کلا، شکارچیان،‌قوه درک بالایی دارند که در شکار کردن به آنها کمک می کند. معمولا چشمهای جانورانی که شکار می شوند(مانند دایناسورهای گیاهخوار)، در طرفین سر آنها قرار دارد(و قوه درک بالایی ندارند). نحوه قرارگیری چشمها به آنها کمک می کند تا شکارچی را از هر دو طرف ببینند.بویایی: در مغز تی رکس، منطقه بسیاربزرگی، برای پردازش بوها وجود دارد
? دم
تی رکس، دمی سفت و نوک تیز دارد(مانند تتانورانها ی دیگر(به معنای دارای دم شق). برای چالاکی و دویدن سریع جانور،‌ دم آنها با سر بزرگشان در توازن بوده است.
بخش کوچکی از دم در اثر قفل شدن زیگوپوفیز مهره ها سفت و شق می شد(در هم قفل شدن ساختارهای استخوانی در جلو و عقب کمان عصبی، قفل شدن یک مهره در دیگری).
? نمونه های دیگری ازدایناسورهای بزرگ گوشتخوار
اگرچه تی رکس، بزرگترین دایناسورگوشتخوارکشف شده نیست، اما مطمئنا یکی از بزرگترین شکارچیان خشکی بوده است. گیگانتوزاروس کارولینی و کارکارودونتوزاروس ، که اخیرا کشف شده اند، حتی از تی رکس هم بزرگتر بوده اند.
??? مقایسه اندازه
? استخوانهای تیرانوزاروس رکس
تی رکس، گوشتخواری به طول حدود 40فوت(4/12 متر)،‌ بلندی 20-15فوت(6-6/4 متر) و وزن 7-5 تن بود و احتمالا،‌ مثل ما انسانها،‌ حدود 200 استخوان داشته است(از آنجایی که اسکلت کامل تی رکس پیدا نشده است، هیچ کس به درستی نمی داند که چند استخوان دارد).حدود دوازده اسکلت تی رکس پیدا شده است.
? جمجمه و آرواره
طول آرواره های تی رکس،‌بیش از 4 فوت(2/1متر)بود و 50 تا 60 دندان ضخیم، مخروطی و استخوان خردکن داشت که طول هر کدام 9 اینچ(23 سانتیمتر)بود.
در مدفوع تی رکس، استخوانهای خرد شده یافت شده است. دندانهای این دایناسور، آنقدر قوی بود که توسط آنها ضربات و صدمات زیادی را به جانوران دیگر وارد می کرد. توانایی خرد کردن و استفاده از مواد غذایی موجود در آن(مغز استخوان)‏، این امکان را برای تی رکس فراهم می کرد که علاوه بر شکار کردن،‌ لاشخور خوبی هم باشد.
تی رکس،‌ مانند دایناسورهای دیگر،‌ دیاپسیدبود(مثل همه خزندگان به استثنای لاک پشت). دیاپسیدها،‌جانورانی هستند که در دو طرف جمجمه شان، دو سوراخ اضافی دارند.
? پاها
مثل همه دایناسورهای دیگر، تی رکس روی پنجه هایش راه می رفت. اصطلاح مورد استفاده دانشمندان در این زمینه، پنجه رو است. جانوران دیگری که پنجه رو هستند عبارتند از سگها، گربه ها و جوجه ها. در این جانوران،‌ در قسمت پشت پا، بافتی وجود دارد که به صورت جذب کننده ضربه و شوک است. انسانها،‌ خرسها و تمساحها طور دیگری راه می روند. آنها کف رو(پهن پا) هستند.
تی رکس،‌روی هر پا سه انگشت چنگالی و یک انگشت پهن(یا شست پا،‌انگشت بسیار کوچک و بی استفاده) داشته است. پاهای تیرانوزاروس،‌ بسیار قوی و قدرتمند بودند.
? شانه و بازو
دستان تی رکس، در مقایسه با بقیه بدنش،‌بسیارکوچک بود. بخش بالایی دست در بدن فرو می رفت،‌ دستهای تی رکس تقریبا بلااستفاده بودندو حرکت بسیار محدودی داشتند. دستهای تی رکس حتی به دهانش نمی رسید.
تی رکس در هر دست، دو انگشت داشت.
? لگن خاصره
تی رکس جزء دایناسورهای ساریچین و دایناسوری کفل دار بود. این نوع دایناسور، رانی داشت که در آن، استخوان شرمگاهی به طرف جلو و پایین قرار می گرفت(برخلاف دایناسورهای اورنیتیسچین که در آنها استخوان لگن خاصره به سمت عقب و پایین قرار داشت).
? تی رکس
تی رکس در دوره کرتاسه پایانی،‌حدود 85 تا 65 میلیون سال قبل،‌تا انتهای دوران مزوزوییک ،‌عصر خزندگان،‌ می زیست. در این زمان،‌زمین ازنظر لرزه ای فعال بود. فورانهای آتشفشانی بسیاری رخ می داد. ابرقاره پانگه آ،‌ شکسته و خرد شد و قاره های اوراسیا و گندوانا،‌ از هم جدا شدند . در این زمان هیچ کلاهک قطبی وجود نداشت،‌سطح آب دریا بالاتر از حد فعلی و آب و هوا هم گرمتر از حال حاضر بود.
تیرانوزاروس، از آخرین گونه های دایناسور بود که قبل از انقراض کرتاسه- ترشیاری (K-T) در 65 میلیون سال قبل، تکامل یافت.
دایناسورهای هم عصر تیرانوزاروس عبارتند از: تریسراتوپس (که احتمالا تی رکس آن را شکار می کرده است)، آنکیلوساروس (گیاهخوار زره دار)،‌ مایازورا (گیاهخوار)،‌ ادمونتونیا(دایناسور صفحه ای)،‌ آناتوتیتان (دایناسور نوک دار شناگر)،‌ پاکیسفالوزاروس (دایناسور شاخدار وگیاهخوار)،‌ پارازارولوفوس (دایناسور نوک دارشناگر)،‌ کوئتزالکوتلوس (خزنده بزرگ پرنده که دایناسور نبوده است)،‌ کوریتوزاروس (دایناسور زره دار و شناگر)،‌ استیراکوزاروس و بسیاری دیگر از سوسمارهای کرتاسه.
? تغذیه تی رکس
تی رکس، جانوری گوشتخواربود و در محیط زیست خود،‌ در راس زنجیره غذایی جای می گرفت. احتمالا تیرانوزاروس،‌شکار خود را تعقیب می کرده و قطعه بزرگی از گوشت بدن آن را می گرفته و طعمه را پیچانده و مجروح می کرده و در نهایت آن را می بلعیده است. آرواره های بزرگ و قدرتمند وپاهای چنگالی تیرانوزاروس، اسلحه های مرگبار این جانور درنده بودند.
? لاشخور یا شکارچی؟
بعضی از دیرینه شناسان (و به ویژه جک هورنر) اخیرا این سوال را مطرح کرده اندکه آیا تی رکس، با توجه به چشمهای کوچک، دستهای کوتاه و قدمهای کوتاهش، واقعاشکارچی بوده است(توجه: بسیاری از دیرینه شناسان دیگر، تصور می کنند که تی رکس بینایی خوبی داشته است و دایناسور تندرویی بوده است). فرضیه هورنر این است که تیرانوزاروس، غذایش را از لاشه جانوران دیگر تامین می کرده است.
لاشخورها باید قدرت بویایی قوی(برای یافتن غذا) و لازمه این امر داشتن تحرک زیاد(برای به دست آوردن گوشت) است. شواهدی وجود دارد که تی رکس، حس بویایی قوی داشته است(از آنجایی که در جمجمه و مغزاین جانور، لوب بویایی بسیار بزرگ است). همچنین پاهای بزرگ تی رکس برای حرکت و تحرک زیاد این جانور، مناسب بوده است.در مورد فرضیه لاشخور بودن تیرانوزاروس هم بحثهایی وجود دارد. اخیرا، دکتر کنت کارپنتر(از موزه تاریخ طبیعی دنور)، بر روی دم یک هادروزار (دایناسور نوک دار و شناگر)نشانه هایی از دندان تی رکس راکشف کرد و این کشف، شاهدی بود بر اینکه تی رکس، جانوری شکارچی بوده است و نه یک لاشخور. به چه علت دیگری ممکن است تی رکس، یک دایناسور شناگر را گاز بگیرد؟
بحثهای دیگری که در زمینه فرضیه لاشخور بودن تی رکس وجود دارد از این قرار است که چشمهای کوچک، ضرورتا بیان کننده دید ضعیف نیستند. پرندگان(اولاد دایناسورها) چشمهای نسبتا کوچکی داشته اند اما دید قوی دارند. دستهادرشکار نقش مهم و ضروری ندارند، همانطور که دستهای تیرانوزاروس هم کوچک است. بسیاری از جانوران شکارچی، مثل کوسه ها و مارها، اصلا دست ندارند. بسیاری از جانوران دیگر از تی رکس کندتر هستند، این جانوران طعمه می وشند و نه گونه های سریع.
? فسیل مدفوع تی رکس یافت شده است
اخیرا، کاپرولیت(مدفوع فسیل شده) تی رکس ، توسط گروهی به سرپرستی کارن چین، در ساسکاچیان کانادا کشف شده است. در این نمونه های 65 میلیون ساله، تکه هایی از استخوانهای یک دایناسور گیاهخوار یافت شده است که تی رکس، این دایناسور را خورده بود. این قطعات استخوانی احتمالا بخشی اززوائد سر تریسراپتوس است که یک دایناسورگیاهخوارسه شاخ بوده است.
کاپرولیت(مدفوع فسیل شده ، سنگ سبز- سفیدی است که 17 اینچ(44سانتیمتر)طول، 6 اینچ(15 سانتیمتر)ارتفاع و 5 اینچ(13 سانتیمتر) پهنادارد. از آنجایی که دارای استخوان است، مربوط به تروپودها (دایناسورهای گوشتخوار) است. به خاطر اندازه بزرگ کاپرولیت، دانشمندان معتقدند که این فسیل مربوط به تی رکس است(این کاپرولیت، بزرگترین نمونه کشف شده از گوشتخواران است). تی رکس، تنها گوشتخواری است که در آن زمان و در آن مکان می زیسته و می توانسته چنین مدفوعی برجاگذارد. در این فسیل شواهدی وجود دارد که تی رکس، قبل از بلعیدن استخوانها، آنها راخرد کرده است، زیرا استخوانهای موجود در این کاپرولیت، خرد و شکسته شده بودند.
??? رفتارهای تهاجمی و دفاعی
? شکار
تی رکس، احتمالا تنهایی به شکارمی رفته است،‌زیرا تاکنون هیچ شاهد فسیلی( لایه های استخوانی از فسیلهای تی رکس) که زندگی گروهی تی رکس را تایید کند، کشف نشده است.
تی رکس، به هنگام حمله، به آرواره های بزرگ، دندانهای تیز و قدرتمند و پاهای چنگالی خود تکیه می کرده است. دستهای دوانگشتی و کوچک آن، بلااستفاده بوده اند.
بعضی از دیرینه شناسان معتقدند که احتمالا تی رکس،تکه ای بزرگ از شکارش را می کنده و سپس منتظر می مانده تا جانور در اثر خونریزی بمیرد. سپس تی رکس، خوردن را ادامه می داده است.
تریسراپتوسها، دایناسورهای سه شاخ گیاهخوار، از جمله قربانیان تی رکس بوده اند. زیرا استخوانهای خردشده تریسراپتوس،‌ در مدفوع فسیل شده تی رکس یافت شده است.
? نبرد و پیکار
شواهدی وجود دارد که تی رکس، با هم نبرد می کرده اند. در صورت سویی(اسکلتی که در سال 1990، در داکوتای جنوبی، آمریکا کشف شد و اخیرا به حراج گذاشته شده است)شواهدی از جراحتهای التیام یافته وجود داشت که احتمالا مربوط به تی رکس دیگری بوده است.
? تی رکس در مقابل گیگانتوزارو
تیرانوزاروس رکس و گیگانتوزاروس کارولینی ، دو گوشتخوار بزرگ بودند. این دو شکارچی درنده، هیچگاه با هم روبه رو نشدند. زیرا در زمانهای متفاوتی می زیستند و به علاوه دریایی کم عمق،‌آنها را از هم جدا می کرد.? هوش
تی رکس، دایناسور نسبتا با هوشی بوده است. اگرچه در تی رکس، نسبت اندازه مغز به جرم بدن بسیار کوچک است، اما از دایناسورهای دیگر بزرگتر می باشد. مغز تی رکس بزرگتر از مغز انسان بوده است، اما مغز پیشین(بخشی ازمغز که عمل تفکر را انجام می دهد)، کوچک بوده است. مغز تی رکس، طویل و تقریبا استوانه ای شکل بوده است.
فقط تروپودهای تکامل یافته،‌ مثل دایناسورهای درومائوزارید ( برای مثال دینونیچوس و ولوسیراپتور ) از تی رکس باهوشتر بوده اند.
هوش تی رکس، احتمالا در اندازه هوش کانوزاروس بوده است.
? مراقبت از فرزندان
هیچ شاهد فسیلی مبنی براینکه تروپودها (گوشتخوارانی مثل تی رکس) از فرزندانشان مراقبت می کرده اند یافت نشده است، اما احتمالا، مثل اکثر پرندگان، برای مدت زمانی کوتاه بعد از زمان آسیب پذیری از نوزادانشان مراقبت می کرده اند.
? تحرک تی رکس
تی رکس، روی دو پا راه می رفته و احتمالا دایناسوری سریع و تندرو بوده است. دم باریک و تیز این جانور، در ایجاد توازن و برگشت سریع به هنگام دویدن نقش داشته است. سرعت دایناسورها ، با استفاده از مورفولوژی(مثل طول پا،‌طول گامها و جرم تقریبی بدن) و ردپاهای فسیل شده آنها(که در مورد تی رکس بسیار نادر است) تخمین زده می شود. برخلاف تصورات قدیمی، تی رکس دمش را سیخ نگه می داشته است و آن را روی زمین نمی کشیده است.
در مورد اینکه آیا تروپودها ی کوتاه دست و سنگین(مثل تی رکس ، گیگانتوزاروس ، آلبرتوزاروس و آلوزاروس ) می توانسته اند خیلی تند بدوند یا نه، مباحث و منازعاتی وجود دارد، زیرا اگرآنها به زمین می خوردند، دستهای کوچک آنها نمی شکست و آنها به سختی مجروح و زخمی می شدند(جیمز فارلو، 1995). این بدان معناست که این تروپودهای بزرگ، جانورانی کند بوده و آهسته حرکت می کرده اند.
دکتر بروس روچیلد، از مرکز استخوان شناسی شمال شرق اهایو، شواهدی از چهارده دنده شکسته شده را در آلوزاروس پیدا کرد که نشان دهنده زخمهای التیام یافته ای بودند که احتمالا به هنگام سقوط به وجود آمده بودند. به احتمال زیاد، این استخوانها، استخوانهای شکسته شده شکم بودند و این سقوط به هنگام دویدن رخ داده بود(که در16 آوریل 1998در مجله دانشمندان جدید،‌ چاپ شده است).
تجزیه اشعه ایکس فسیل آلوزاروس، نشان داد که دنده های آلوزاروس، در نزدیکی شانه(استخوانهای شانه ای) ترک خورده و التیام یافته بودند. آلوزاروسها قادر بودند بعد از زمین خوردن و آسیبهای سختی که احتمالابه هنگام دویدن رخ می داده است، بدن خود را ترمیم کنند. بنابراین،‌ این فرضیه که احتمالا تروپودهای بزرگ کوتاه دست، به این علت که بعد از سقوط توانایی ترمیم را نداشته اند قادر به سریع دویدن هم نبوده اند، حداقل در مورد آلوزاروسها، رد می شود. آلوزاروسها، بعد از سقوط و مجروح شدن، بارها خود را ترمیم کرده اند.
در سال 1995، جیمز فارلو، از دانشگاه ایندیانا- پوردو عنوان کرد که تی رکس، نمی توانسته سریعتر از 20مایل در ساعت(32 کیلومتر در ساعت) بدود، زیرا اگر می توانست، چنان شدید سقوط می کرد و چنان شدید به زمین می خورد که در اثر این زمین خوردن می مرد. وزن تی رکس حدود 6 تن و ارتفاع آن بیش از 20 فوت(6 متر) بوده است اما آلوزاروس اندکی کوچکتر بود، حدود 3 تن وزن و 5/16 فوت(5 متر) طول داشت. فارلو می گوید که تحلیل روچیلدبا فرضیه وی سازگار است زیرا آلوزاروس کوچکتر از تی رکس بوده است(جرم کمتر آلوزاروس، شدت برخورد را کمتر می کرد در نتیجه جانور می توانست بعد از سقوط، خود را ترمیم کند). بنابراین ممکن است تی رکس دونده سریعی بوده باشد و این امکان هم وجود دارد که اینگونه نباشد.
طول پای تی رکس حدود 5/3 متر و طول گامهایش(فاصله میان ردپاها) به طور میانگین حدود 76/1 متربوده است. طول ردپاهای بزرگترین تی رکس، سویی، بیش از 12 تا 15 فوت(6/4-7/3 متر) بود و با سرعت بیش از 15 مایل در ساعت(24 کیلومتر در ساعت) می دوید