سندرم نقص ایمنی اکتسابی (ایدز)
روبان قرمز نماد بین‌المللی آگاهی و توجه به ایدز است.[1]
آی‌سی‌دی-10	B24
آی‌سی‌دی-9	042
دادگان بیماری‌ها	5938
مدلاین پلاس	000594
ای‌مدیسین	emerg/253
سمپ	D000163

ایدز (به انگلیسی: AIDS)‏ یا سندرم نقص ایمنی اکتسابی^[2] (به انگلیسی: Acquired immune deficiency syndrome)‏ نوعی بیماری است که حاصل تکثیر ویروسی به نام اچ‌آی‌وی در بدن میزبان می‌باشد. هر فردی که با ویروس اچ‌آی‌وی آلوده شده باشد و تست HIV مثبت پیدا کرد مبتلا به ایدز محسوب نمی‌شود، هنگامی تشخیص ایدز در یک فرد آلوده به HIV داده می‌شود که یا تعداد مطلق سلول‌های دارای گیرنده CD4 (گروهی از سلول‌های دفاعی بدن) به کمتر از 200 عدد در هر میلی متر مکعب خون رسیده باشد یا عفونت‌های فرصت طلب ناشی از عواملی که نمی‌توانند در افراد سالم بیماری ایجاد کنند در فرد به وجود آمده باشد.^[3] فرد آلوده به HIV در همان حالی که می‏تواند این بیماری را به دیگران منتقل کند ولی ممکن است سالها طول بکشد تا مبتلا به بیماری ایدز شود و تنها با انجام آزمایش خون می‏توان پی به وجود آن برد.^[2]

در سال 1996 سازمان ملل متحد ایدز را نه تنها به عنوان یک مشکل سلامتی مورد توجه قرار داد بلکه آن را یک مسئله بر سر راه پیشرفت بشری برشمرد. همچنین در سند استراتژی امنیت ملی ایالات متحده آمریکا (2002) این کشور خود را متعهد به هدایت جهان برای کاهش مرگ و میر اچ‌آی‌وی/ایدز دانسته‌است.^[4] در سال 2008 سازمان بهداشت جهانی اعلام کرد که ایدز با میانگین 1?78 مرگ هر فرد در هر یک میلیون نفر که 3?1% مرگ‎‌ها را شامل می‌شود، ششمین علت مرگ و میر بشر است.^[5]

از سال 1988 به منظور افزایش بودجه‌ها و همچنین برای بهبود آگاهی، آموزش و مبارزه با تبعیض‌ها اول دسامبر هر سال (10 آذر) به عنوان روز جهانی ایدز معین شده‌است و هر سال برای این روز شعاری نیز در نظر گرفته می‌شود^[1].

تاریخچه

ایدز اولین بار در سال 1981 در امریکا مشاهده شد. اولین مواردی که مشاهده شد در بین معتادان تزریق سرنگ و همچنین همجنسگرایان مرد قرار داشت که به دلیل نامعلومی سیستم دفاعی بدن آنها ضعیف شده بود و علایم بیماری التهاب ریه نیوموسیستیک کارینی (PCP) در آنها مشاهده می‌شد که این بیماری در افرادی دیده می‌شود که سیستم دفاعی بدنی ضعیفی دارند.^[6] سپس نوعی سرطان پوست نادر با نام کاپوسی سارکوما (KS) در میان مردان همجنسگرای گزارش شد.^[7] موارد بیشتری از بیماری PCP و KS مشاهده شد و این زنگ خطری برای مرکز پیشگیری و کنترل بیماری بود و گروهی از طرف این مرکز برای بررسی این واقعه تشکیل شد.^[8]

محققان معتقدند که هر دو ویروس HIV-1 و HIV-2 در اصل متعلق به نخستی‌سانان مرکز افریقا بوده و در اوایل قرن بیست به بدن انسان منتقل شده‌است.^[9] به نظر می‌آید که ویروس HIV-1 در اصل متعلق به مناطق جنوبی کامرون و تکامل یافته? ویروس SIV (ویروس نقص ایمنی میمونی) که در میان شمپانزه‌های وحشی شیوع دارد، بوده‌است.^[10] همچنین ویروس HIV-2 تکامل یافته? ویروس SIV میان گونه‌ای میمون به نام منگابی دودی بوده‌است که در غرب افریقا (از جنوب سنگال تا غرب ساحل عاج) زندگی می‌کرده‌است.^[11] پخ‌بینیانی مانند میمون شب نسبت به ویروس HIV-1 مقاوم هستند و این احتمالاً به دلیل یک نوع ژن پیوندی دو گونه مقاوم ویروس در آنها می‌باشد.^[12]

مدارکی موجود است که نشان می‌دهد انسان‌هایی که در شکار و یا فروش حیوانات دخالت داشتند دچار ویروس SIV شده‌اند.^[13] اگرچه SIV ویروس ضعیفی است که سیستم دفاعی بدن انسان با آن مقابله می‌کند و بیش از چند هفته در بدن انسان باقی نمی‌ماند، اما انتقال سریع و متوالی آن بین انسان‌های مختلف زمان کافی را به این ویروس برای تبدیل آن به HIV می‌دهد.^[14]

بررسی نمونه‌های خونی به جا مانده از گذشته نشان می‌دهد که اولین انسانی که مبتلا به ایدز شده در سال 1959 کنگو جان خود از دست داده‌است. این نخستین و قدیمی‌ترین مورد مرگ شناخته شده در اثر ابتلا به این بیماری محسوب می‌شود.^[15] همچنین ممکن است ویروس اچ‌آی‌وی نخستین بار در سال 1966 به آمریکا رسیده باشد.^[16] ولی عمده شیوع HIV مربوط به خارج از صحرای آفریقا (و همچنین امریکا) می‌شود و می‌توان آن را به فردی ناشناس و مبتلا به ایدز نسبت داد که در هائیتی زندگی می‌کرده‌است و با ورود به امریکا در سال 1969 به آن شیوع بخشیده‌است.^[17] پس از آن به سرعت بین گروه‌های پرخطر (در ابتدا در بین مردان همجنس‌گرا) پخش شد. در سال 1978 شیوع ویروس HIV-1 در بین مردان همجنس‌گرای مقیم نیویورک و سان فرانسیسکو، 5 درصد تخمین زده شد که بیانگر این است که هزاران نفر در کشور مبتلاً به ایدز بوده‌اند.^[17]

در آن اوایل مرکز کنترل بیماری هنوز نامی رسمی برای این بیماری انتخاب نکرده بود و معمولاً نام این بیماری را با بیماری که مریض با آن در ارتباط بود بیان می‌کردند.^[18] همچنین اسامی مانند سارکوم کاپوزی یا عفونت فرصت‌طلب نام‌هایی بوده‌اند که توسط این گروه در سال 1981 استفاده می‌شده‌است.^[19] واژه ایدز یا سندرم نقص ایمنی اکتسابی اولین بار در سال 1982 توسط پژوهشگران مرکز پیشگیری و کنترل بیماری در آتلانتا به کار برده شد. تا پایان سال 1982، مواردی از ابتلا به بیماری ایدز در 5 قاره جهان شناسایی شد. همچنین مشخص شد که یک بیماری که در آفریقا به عنوان «بیماری لاغری» شناخته می‌شد، در واقع شکلی از بیماری ایدز است. در سال 1984 لوک مونتانیه در انستیتو پاستور پاریس و رابرت گالو در انستیتو ملی سرطان در واشنگتن، به طور جداگانه ویروس مولد ایدز را کشف کردند که این ویروس بعداً «ویروس نقص ایمنی انسانی» یا اچ‌آی‌وی نامیده شد. همچنین مواردی از انتقال بیماری ایدز در اثر رابطه جنسی میان دو جنس مخالف نمایان شد.^[20]

تا پایان سال 1987، در آمریکا 16 هزار و 908 نفر در اثر ابتلا به ایدز جان خود را از دست دادند. تا این زمان، سازمان جهانی بهداشت (WHO) کل موارد ابتلا به بیماری ایدز در جهان را 71 هزار و 751 نفر و تعداد کل مبتلایان به این بیماری را در آمریکا 47 هزار و 22 نفر گزارش کرده بود.^[20] سازمان جهانی بهداشت با این تخمین که ممکن است 5 تا 10 میلیون نفر در سراسر جهان به ویروس اچ‌آی‌وی مبتلا باشند، برنامه جهانی ایدز خود را راه‌اندازی کرد که بعدها در سال 1996 جای خود را به برنامه مشترک سازمان ملل متحد برای مقابله با ایدز (UNAIDS) داد. در سال 1988 سازمان جهانی بهداشت نخستین روز از ماه دسامبر را به عنوان روز جهانی ایدز نامگذاری کرده و روبان قرمز به عنوان یک نماد بین‌المللی برای ایدز معرفی شد.^[20]

راه‌های انتقال

HIV از سه طریق اصلی انتقال می‌یابد:

• تماس جنسی
• قرار گرفتن در معرض خون و یا بافت آلوده
• از مادر به فرزند در دوران بارداری، زایمان، یا تغذیه با شیر مادر (که با نام انتقال عمودی شناخته می‌شود)^[43]

هیچ گونه خطر انتقال از طریق ویروس مدفوع، ترشحات بینی، بزاق، خلط، عرق، اشک، ادرار، یا استفراغ وجود ندارد مگر اینکه با خون آلوده شده باشند.^[38]

تماس جنسی

شایع‌ترین حالت انتقال HIV از طریق تماس جنسی با فرد آلوده‌است.^[43] اکثر موارد انتقال HIV در سراسر دنیا از طریق تماس با جنس مخالف رخ می‌دهد. با این حال، شکل انتقال در هر کشور متفاوت است.^[43] در ایالات متحده، از سال 2009، بیشتر انتقال‌های جنسی در مردان همجنسگرا رخ داده است^[43]، که 64? از تمام موارد مشاهده شده رو شامل می‌شود.^[44]

در مورد تماس محافظت نشده با جنس مخالف، تخمین خطر انتقال HIV در هر عمل جنسی در کشورهای کم درآمد چهار تا ده برابر بیشتر نسبت به کشورهای با درآمد بالا است.^[45] در کشورهای با درآمد کم، خطر ابتلا از زن به مرد انتقال به 0?38? در هر بار نزدیکی و از مرد به زن 0?30? در هر بار نزدیکی تخمین زده شده‌است. این تخمین برای کشورهای با درآمد بالا، 0?04? در هر بار نزدیکی برای انتقال از زن به مرد و 0?08? در هر بار نزدیکی از مرد به زن می‌باشد.^[45] خطر انتقال از مقاربت مقعد بیشتر است، و 1?4 تا 1?7 درصد در هر بار نزدیکی با جنس مخالف یا همجنسگرا تخمین زده شده‌است.^[45] اگرچه خطر ابتلا از طریق آمیزش جنسی دهانی نسبتاً کم است، اما این احتمال وجود دارد.^[46] خطر انتقال از طریق رابطه دهانی «نزدیک به صفر» توصیف شده است^[47]، اگر چه چند موردی گزارش شده‌است.^[48] خطر ابتلا از طریق سکس دهانی صفر تا 0?04 درصد تخمین زده شده‌است.^[49] در محیط‌هایی عمومی مانند روسپی‌ها، خطر انتقال از زن به مرد 2?4? در هر بار نزدیکی و از مرد به زن 0?08 درصد در هر بار نزدیکی تخمین زده شده‌است.^[45]

خطر انتقال در حضور بیماری‌های آمیزشی^[50] و زخم تناسلی^[45] افزایش می‌یابد. به نظر می‌رسد زخم تناسلی خطر ابتلا را تا حدود پنج برابر افزایش می‌دهد.^[45] بیماری‌های مقاربتی دیگر مانند سوزاک، کلامیدیا، تریکومونا، و واژینوز باکتریال، به نسبت کمتری خطر انتقال را افزایش می‌دهند.^[49]

بار ویروسی از فرد آلوده نیز عامل مهمی است که در انتقال از طریق تماس جنسی (و همچنین از طریق مادر به فرزند) نقش دارد.^[51] در طول 2?5 ماه اول از عفونت، میزان سرایت به دلیل بار زیاد ویروسی، 12 برابر بیشتر است.^[49] در مراحل آخر عفونت فرد، میزان انتقال در حدود هشت برابر بیشتر است.^[45]

رابطه جنسی خشن می‌تواند یکی از عوامل موثر در افزایش خطر انتقال باشد.^[52] همچنین گفته می‌شود تجاوز جنسی خطر انتقال HIV را افزایش می‌دهد چرا که در این حالت به ندرت از کاندوم استفاده می‌شود، آسیب فیزیکی واژن و یا مقعد محتمل است، و ممکن است خطر بیشتری برای انتقال همزمان عفونت‌های جنسی وجود داشته باشد.^[53]

خون

پوستر CDC از سال 1989 که بر خطر انتقال ایدز در استفاده از مواد مخدر تاکید دارد

دومین عامل شایع انتقال HIV، از طریق خون و فرآورده‌های خونی است.^[43] از راه‌هایی که ممکن است این بیماری توسط خون منتقل گردد می‌توان آمپول مشترک در مواد مخدر تزریقی، زخم در اثر فرو رفتن آمپول، انتقال خون آلوده و یا فرآورده‌های خونی، و یا تزریق‌هایی که با استفاده از تجهیزات پزشکی استریل نشده انجام می‌شود را نام برد. خطر آمپول مشترک در حین تزریق مواد مخدر بین 0?63 و 2?4 درصد و به طور متوسط 0?8? در هر عمل می‌باشد.^[54] خطر انتقال از فرو رفتن آمپول یک فرد آلوده 0?3? در هر عمل (حدود 1 در 333) و خطر آلودگی غشاء مخاطی به خون آلوده 0?09? در هر عمل (حدود 1 در 1000) تخمین زده می‌شود.^[38] در ایالات متحده، مصرف کنندگان مواد مخدر تزریقی 12? از مبتلایان به HIV در سال 2009 را تشکیل می‌دادند^[44] و در برخی مناطق بیش از 80? از افرادی که تزریق مواد انجام می‌دهد دارای HIV هستند.^[43]

در 93? موارد استفاده از خون آلوده در انتقال خون، انتقال عفونت خواهد بود.^[54] در کشورهای توسعه یافته خطر ابتلا به HIV از طریق انتقال خون بسیار پایین است (کمتر از یک در پانصدهزار) و در آنها آزمایش HIV بر روی خون اهدا کننده انجام می‌شود.^[43] در انگلیس، خطر انتقال یک در پنج میلیون گزارش شده‌است.^[55] با این حال، در کشورهای با درآمد پایین، تنها نیمی از خون مورد استفاده برای انتقال ممکن است به طور مناسب آزمایش شود (در سال 2008).^[56] تخمین زده شده‌است که HIV در این مناطق تا 15? از طریق انتقال خون آلوده و فراورده‌های خونی سرایت می‌یابد، که نمایانگر 5? تا 10? از عفونت‌های سرتاسر دنیا است.^[43][57]

تزریق غیربهداشتی نقش مهمی در گسترش HIV در کشورهای جنوب صحرای آفریقا دارد. در سال 2007، بین 12 تا 17 درصد از عفونت‌های این منطقه به دلیل استفاده از سرنگ نسبت داده شد.^[58] سازمان بهداشت جهانی خطر انتقال از طریق تزریق در آفریقا را 1?2? تخمین زده‌است.^[58]

افرادی که خالکوبی، سوراخ‌کاری و زخم‌آرایی انجام می‌دهند از نظر تئوری در معرض خطر سرایت هستن، اما تاکنون هیچ مورد مستندی مشاهده نشده‌است.^[59] پشه‌ها و سایر حشرات دیگر نیز قادر به انتقال HIV نیستند.^[60]

مادر به فرزند

انتقال HIV از مادر به فرزند می‌تواند در دوران بارداری، در هنگام زایمان یا از طریق شیر مادر منتقل شود.^[61][62] این عامل سومین عامل شایع انتقال HIV در دنیا می‌باشد.^[43] در صورت عدم درمان، خطر انتقال قبل یا در حین تولد حدود 20 درصد و در کسانی که از شیر نیز تغذیه می‌دهند 35 درصد است.^[61] در سال 2008، در حدود 90? از موارد HIV کودکان ناشی از انتقال عمودی محاسبه شد.^[61] با درمان مناسب خطر ابتلا به عفونت از مادر به فرزند می‌تواند به حدود 1? کاهش یابد.^[61] درمان از طریق پیشگیری شامل مصرف داروی ضد ویروسی توسط مادر در دوران بارداری و زایمان، عمل سزارین در زمان مناسب (و نه اضطراری)، عدم تغذیه شیر مادر، و تجویز داروهای ضد ویروسی به نوزاد می‌شود.^[63] با این حال بسیاری از این امکانات در کشورهای در حال توسعه در دسترس نیست.^[63] اگر در دوران دندان آوردن، مواد غذایی به خون آلوده شود، می‌تواند خطر انتقال را افزایش دهد.^[59]

تشخیص بیماری

نمودار عمومی رابطه? میان نسخه‌های HIV(تکثیرشده از ویروس‌ها) و شمار CD4⁺ T با میانگین زمان ابتلاء به HIV بدون مراقبت؛ هربیماری شخص می‌تواند دوره را به قدر قابل توجهی تغییر دهد.

تعداد گویچه‌های سفید CD4+ T (سلول/میلی‌متر مکعب)

HIV RNA تکثیرشده بر میلی‌لیتر پلاسما

بیماری ایدز و HIV با توجه بروز علایم و نشانه‌های بیمار، از طریق آزمایش و بررسی آن در آزمایشگاه تشخیص داده می‌شود.^[23] آزمایش HIV به همه کسانی که در معرض خطر قرار دارند توصیه می‌شود، که شامل هر فرد مبتلا به هر نوع بیماری آمیزشی است می‌شود.^[26] در بسیاری از مناطق دنیا، یک سوم حاملان HIV زمانی متوجه می‌شوند که در مرحله پیشرفته‌ای از این بیماری هستند و AIDS یا نقص شدید دستگاه ایمنی آشکار می‌شود.^[26]

آزمایش HIV

در اکثر افراد آلوده به HIV، در طول سه تا دوازده هفته پس از عفونت اولیه، یک سری آنتی‌بادی‌های خاص ایجاد می‌گردد.^[25] تشخیص اولیه HIV قبل از تغییر آنتی‌بادی، با اندازه‌گیری اچ‌آی‌وی-آران‌ای یا آنتی‌ژن P24 انجام می‌شود.^[25] نتایج مثبت به دست آمده توسط آنتی‌بادی یا آزمایش واکنش زنجیره‌ای پلیمراز (PCR)، توسط PCR و یا توسط آنتی‌بادی دیگری تأیید می‌شوند.^[23]

آزمایش آنتی‌بادی در کودکان کمتر از 18 ماه، به دلیل وجود مداوم آنتی‌بادی‌های مادری معمولاً نتیجه درستی نمی‌دهند.^[64] بنابراین عفونت HIV تنها توسط آزمایش PCR مربوط به HIV RNA یا DNA و یا از طریق آزمایش آنتی‌بادی P24 قابل تشخیص است.^[23] در اکثر نقاط دنیا دسترسی به آزمایش PCR قابل اعتماد وجود ندارد و افراد باید تا زمانی صبر کنند که علائم پیشرفت کند و یا سن کودک به اندازه کافی باشد و آزمایش آنتی بادی درستی نتیجه دهد.^[64] در کشورهای جنوب صحرای آفریقا در بین سال‌های 2007 و 2009، بین 30 تا 70 درصد مردم، از وضعیت HIV خود آگاه بوده‌اند.^[65] در سال 2009، بین 4 تا 42 درصد مردم مورد آزمایش قرار گرفتند.^[65] این ارقام نشان دهنده افزایش قابل توجهی نسبت به ده سال گذشته‌است.^[65]

طبقه‌بندی عفونت HIV

از دو طبقه‌بندی اصلی برای مرحله‌بندی HIV و ایدز استفاده می‌شود، یکی توسط سازمان بهداشت جهانی^[23] (WHO) و دیگر توسط مرکز کنترل و پیشگیری بیماری^[66] (CDC). برنامه CDC بیشتر در کشورهای توسعه‌یافته استفاده می‌شود. از آنجا که برنامه WHO احتیاجی به آزمایش ندارد، بیشتر مناسب کشورهای در حال توسعه‌است که با کمبود لوازم روبرو هستند. علیرغم تفاوت‌های که این دو با هم دارند، اما می‌تواند هر دوی آنها را از لحاظ آماری مقایسه نمود.^[22][23][66]

سازمان بهداشت جهانی برای اولین بار در سال 1986 تعریفی برای ایدز ارائه نمود.^[23] از آن زمان به بعد، مرحله‌بندی WHO برای چندین بار تغییر کرده و گسترش یافت، که نسخه? اخیر آن که در سال 2007 منتشر شده‌است.^[23] رده‌بندی مراحل تعیین شده توسط WHO به شکل زیر است:

• عفونت اولیه HIV: که یا بدون علامت است و یا همراه با سندرم حاد ویروسی است.^[23]
• مرحله 1: عفونت HIV بدون علامت با تعداد سلول‌های CD4 بیش از 500 در هر میکرولیتر. ممکن است شامل بزرگ شدن گره‌های لنفاوی نیز باشد.^[23]
• مرحله 2: علائم خفیف که ممکن است تغییر جزئی غشاء مخاطی و عود عفونت دستگاه تنفسی فوقانی را شامل شود و تعداد سلول‌های CD4 کمتر از 500 در هر میکرولیتر است.^[23]
• مرحله 3: علائم پیشرفته که ممکن است شامل اسهال مزمن و غیر عادی برای بیش از یک ماه شود، به همراه عفونت‌های باکتریایی شدید از جمله سل ریوی و همچنین تعداد سلول‌های CD4 کمتر از 350 در هر میکرولیتر.^[23]
• مرحله 4 یا ایدز: علائم شدیدی شامل توکسوپلاسموز مغز، کاندیدیاز مری، نای، نایژه یا شش و سارکوم کاپوزی. تعداد سلول‌های CD4 به کمتر از 200 در هر میکرولیتر می‌رسد.^[23]

مرکز کنترل و پیشگیری بیماری آمریکا نیز ایجاد یک سیستم طبقه‌بندی برای HIV ارائه نموده و آخرین بار آن را در سال 2008 به روز رسانی کرده‌است.^[66] در این سیستم عفونت HIV بر اساس شمارش CD4 و علائم بالینی می‌باشد،^[66] عفونت را در سه مرحله توصیف می‌کند:

• مرحله 1: تعداد سلول‌های CD4 بیشتر از 500 در هر میکرولیتر بدون هیچ علائمی از ایدز
• مرحله 2: تعداد سلول‌های CD4 بین 200 تا 500 در هر میکرولیتر بدون هیچ علائمی از ایدز
• مرحله 3: تعداد سلول‌های CD4 کمتر از 500 در هر میکرولیتر یا وجود علائمی از ایدز
• نامعلوم: اگر اطلاعات کافی برای هر یک از مراحل فوق در دسترس باشد

اگر پس از درمان، تعداد سلول‌های CD4 خون به بیش از 200 در هر میکرولیتر افزایش یابد و یا بیماری دیگری به جز ایدز احتمال رود و یا حتی درمان گردد هنوز هم تشخیص اینکه بیماری ایدز بوده باشد پابرجا خواهد بود.^[22]

عوارض جانبی شایع

تهوع، استفراغ، سردرد، خستگی مفرط، کهیر، اسهال، بی‌خوابی، بی‌حسی در اطراف دهان، درد معده.
سایر عوارض جانبی
التهاب لوزالمعده، آسیب به کبد و لوزالعمده، زخمهای درون دهان، تغییر شکل بدن، آسیب به سلولهای عصبی، کم خونی، درد عضلانی و ضعف.^[84]

آگاهی عمومی از زندگی با اچ‌آی‌وی

ایدز تنها یک مشکل پزشکی نیست، بلکه یک مشکل اجتماعی و فرهنگی نیز هست، این بیماری تابو تلقی می‌شود و با هاله‌ای از شرم و منع‌های اخلاقی و فرهنگی همراه‌است که این موضوع مانع از اعلام بیماری از سوی افراد شده و همین مساله منجر به پنهان ماندن بیماری، طی نشدن پروسه درمان و در نتیجه شیوع سریع آن می‌شود..^[85] به علت پیش داوری و ترس از سرایت بیماری، این بیماران درمورد انتخاب مسکن، شغل، مراقبت‌های بهداشتی و حمایت عمومی مورد تبعیض قرار می‌گیرند. رفتارهای نامناسب و تحقیرآمیز موجب انزوای بیمار گشته، فرصت آموزش را از وی می‌گیرد. وحشت از مرگ، وحشت طرد و تنهایی و انگ اجتماعی، اخراج کارگران مبتلا و بدنامی از طرف دوستان و خانواده سبب می‌شود افرادی که گمان می‌کنند ممکن است دچار باشند، وضعیت خودشان را تا جایی که مقدور است مخفی نگه دارند که این خود موجب گسترش بیماری است^[85].

نوشته روی پوستر:
من مبتلا به ایدز هستم، مرا بغل کنید.
من نمی‌توانم شما را بیمار کنم.

بسیاری از افرادی که با اچ‌آی‌وی زندگی می‌کنند از بیماری خود ناآگاهند.^[86] کمتر از یک درصد از جمعیت شهری آفریقا که از نظر جنسی فعال هستند آزمونِ اچ‌آی‌وی داده‌اند و این نسبت در منطقه‌های روستایی از این هم کمتر است. همچنین تنها نیم درصد از زنان بارداری که از امکانات بهداشت شهری بهره می‌گیرند، آزمایشِ اچ‌آی‌وی داده و نتیجه? آزمایش خود را دریافت نموده‌اند. افزون بر آن، این نسبت برای بهداشت روستایی از این هم پایین‌تر است.^[86]

روز جهانی ایدز

از سال 1988 به منظور افزایش بودجه‌ها و همچنین افزایش آگاهی، آموزش و مبارزه با تبعیض‌ها روز اول دسامبر هر سال به عنوان روز جهانی ایدز نامگذاری شد و هر ساله برای این روز، شعار خاصی نیز در نظر گرفته می‌شود، هدف عمده از این کار این است که به عموم مردم یادآوری شود که HIV از بین نرفته‌است و هنوز کارهای زیادی است که باید انجام شود.^[1]

در روز جهانی ایدز مردم لباسهایی مزین به روبان قرمز بر تن می‌کنند تا توجه و مراقبت در برابر HIV و ایدز را متذکر شده و به دیگران یادآور شوند که به تعهد و پایبندی و حمایت آنها مورد نیاز است.^[1]

انگ و بدنامی

ایدز تنها یک مشکل بهداشتی نیست، بلکه یک مشکل اجتماعی و فرهنگی نیز هست، این بیماری تابو تلقی می‌شود و با هاله‌ای از شرم و منع‌های اخلاقی و فرهنگی همراه‌است که این موضوع مانع از اعلام بیماری از سوی افراد شده و همین مساله منجر به پنهان ماندن بیماری، طی نشدن پروسه درمان و در نتیجه شیوع سریع آن می‌شود.^[85]

به علت پیش داوری و ترس از سرایت بیماری، این بیماران درمورد انتخاب مسکن، شغل، مراقبت‌های بهداشتی و حمایت عمومی مورد تبعیض قرار می‌گیرند. رفتارهای نامناسب و تحقیرآمیز موجب انزوای بیمار گشته، فرصت آموزش را از وی می‌گیرد. وحشت از مرگ، وحشت طرد و تنهایی و انگ اجتماعی، اخراج کارگران مبتلا و بدنامی از طرف دوستان و خانواده سبب می‌شود افرادی که گمان می‌کنند ممکن است دچار باشند، وضعیت خودشان را تا جایی که مقدور است مخفی نگه دارند که این خود موجب گسترش ابتلا است^[85].

ایدز در جهان

ایدز در آفریقا

ایدز در آفریقا، خاستگاه این بیماری، به صورت یک اپیدمی فراگیر درآمده‌است که رفته رفته به صورت مهمترین عامل جلوگیری از پاگیری اقتصادها و حکومت‌های پایدار در این قاره جلوه‌گر می‌شود،26 میلیون از بیش از 40 میلیون انسان حامل ویروس اچ‌آی‌وی آفریقائی‌اند و تا به حا ل بیش از 25 میلیون نفر در این قاره جان خود را بدلیل ابتلای به آن از دست داده‌اند. هرچند زندگی همراه با ویروس اچ‌آی‌وی ممکن است ولی در عمل، در کشورهای فقیر جهان تنها 1/6میلیون نفر به داروهای کنترل ایدز دست می‌یابند. عدم توانایی مالی برای تامین هزینه‌های سنگین این داروها برای عده بسیار زیادی از مبتلایان منجر به عدم آغاز پروسه درمان می‌گردد و مطابق آمار بیشتر کسانی که بر اثر کمبود پول از بیماری ایدز می‌میرند، در آفریقا و در جنوب صحرا زندگی می‌کنند. بیشتر آنان زنان هستند که پس از مرگ، کودکانشان بی‌سرپرست می‌مانند.^[88]

ایدز در ایران

راه‌های اصلی انتقال ایدز در ایران، آمیزش جنسی و استفاده? معتادان تزریقی از سرنگ مشترک است. اگر چه میزان مبتلایان به بیماری ایدز در ایران کم بوده‌است،^[89] ولی به گفته سازمان بهداشت جهانی بر اساس داده‌های گزارش شده، نرخ رشد اپیدمی ایدز در ایران به صورت هشدار دهنده‌ای در حال افزایش است.^[90]

براساس آمار، تا پاییز سال 1390 حدود 24 هزار نفر (در مجموع 23?902 نفر) افراد مبتلا به ویروس اچ‌آی‌وی (عامل بیماری ایدز) به طور رسمی در بانک اطلاعاتی وزارت بهداشت ثبت شده‌اند. بنابراین با فرمول «تخمین موارد واقعی بر اساس موارد ثبت شده»، هم اکنون حدود 80 هزار نفر اچ‌آی‌وی مثبت در ایران وجود دارد. اما بر اساس آمار غیر رسمی، 120 هزار ناقل اچ‌آی‌وی در ایران وجود دارد. از میان افراد ثبت شده، 91 درصد مرد و 9 درصد زن هستند و حدود نیمی از مبتلایان در گروه سنی 25 تا 34 سال قرار دارند. براساس این گزارش در میان علل ابتلا به HIV، تزریق با وسایل مشترک در مصرف کنندگان مواد، رتبه نخست و ابتلا از طریق رابطه جنسی رتبه دوم را دارد. با این حال، به گفته? دکتر مینو محرز رئیس مرکز تحقیقات ایدز وزارت بهداشت، «مهم‌ترین مسئله‌ای که از این آمار می‌توان استنباط کرد، افزایش شیوع جنسی بیماری ایدز است که در این آمار 10?3 درصد ذکر شده که البته واقعیت موجود در مراکز درمانی بسیار بیش از این است.»^[91][92] بیش از 90 درصد زنان مبتلا بدون اینکه آگاه باشند، از طریق شوهرانشان مبتلا به اچ‌آی‌وی می‌شوند.^[93] این بیماری در میان جوانان، زنان و همچنین کودکان کار در حال افزایش است.^[93][94]

حرف زدن از بیماری ایدز در ایران با محدودیت‌های اخلاقی و عرفی همراه‌است. بحث و گفتگو درباره بلوغ، بهداشت جنسی و بیماری‌های آمیزشی در خانواده‌ها محدود است. مبتلایان به ایدز همواره نگران واکنش‌های جامعه بوده‌اند. ابراز ابتلا به این بیماری موجب «انگ اخلاقی» و طرد بیمار از خانواده، اطرافیان و جامعه می‌شود. این امر باعث پنهان‌کاری و مخفی کردن بیماری می‌گردد، بنابراین ایدز در خفا گسترش می‌یابد و کنترل بیماری را دشوار می‌کند.^[91][93]

نخستین مورد گزارش و ثبت شده? ابتلا به ایدز در ایران مربوط به سال 1366 و در مورد یک کودک شش ساله مبتلا به بیماری هموفیلی است که فرآورده‌های خونی آلوده دریافت کرده بود. که از فرانسه به ایران منتقل شده بود. در سال‌های اولیه? شیوع بیماری، وجود ایدز در ایران اساسا انکار می‌شد. در ارتباط با این بیماری دو پرونده? قضایی عمده وجود دارد. پرونده? برادران علایی پزشکانی که برای فعالیت‌هایشان در زمینه شناساندن و مبارزه با بیماری ایدز در ایران شهرت بین المللی دارند و به اتهام مخالفت با حکومت در سال 1387 بازداشت و حبس شدند که اعتراضات گسترده? بین‌المللی را در پی داشت.^[95]

قربانیان نامدار ایدز

میشل فوکو

• فردی مرکوری، خواننده? گروه موسیقی کویین
• رابین کروزبی، گیتاریست گروه راک باند
• نستور آلمندوروس، فیلمساز اسپانیایی
• میشل فوکو، فیلسوف فرانسوی
• ایزاک آسیموف، نویسنده داستان‌های علمی تخیلی
• تامی موریسون، بوکسور آمریکایی
• اندرو سولیوان، روزنامه‌نگار آمریکایی
• جیا کارنگی، مدل آمریکایی
• رایان وایت، نوجوانی که پس از اخراج شدن از مدرسه به خاطر دچار شدن به بیماری ایدز مورد توجه مردم آمریکا قرار گرفت

پیشگیری

تماس جنسی

استفاده همیشگی از کاندوم در طولانی مدت، حدوداً 80 درصد خطر انتقال HIV را کاهش می‌دهد.^[67] هنگامی که از بین زن و مرد، یکی از طرفین مبتلا شود، در صورتی که به طور مداوم از کاندوم استفاده شود، احتمال ابتلا به HIV برای فرد غیرآلوده در هر سال زیر 1? است.^[68] برخی از شواهد نشان می‌دهد که کاندوم زنانه هم می‌تواند در همان سطح محافظت کند.^[69] به نظر می‌رسد استفاده از ژل واژینال حاوی تنوفوویر بلافاصله قبل از رابطه جنسی، میزان ابتلا را تا حدود 40 درصد در میان زنان آفریقایی کاهش می‌دهد.^[70] در مقابل، استفاده از اسپرم‌کش نونوکسینول-9، به دلیل ایجاد سوزش در واژن و رکتوم می‌تواند خطر انتقال را افزایش دهد.^[71] ختنه در آفریقای سیاه، خطر ابتلا به HIV توسط مردان دگرجنسگرا را بین 38? و 66? در بیش از 24 ماه کاهش می‌دهد.^[72] بر پایه این مطالعات، سازمان جهانی بهداشت و UNAIDS، ختنه مرد را به عنوان یکی از روش‌های پیشگیری انتقال HIV از زن به مرد در سال 2007 توصیه کرده‌اند.^[73] در این که آیا این کار باعث محافظت انتقال مرد به زن می‌شود، مناقشه است^[74] و این که آیا به نفع کشورهای توسعه‌یافته و در میان مردان همجنسگرا است، نامشخص است.^[75] زنانی که مورد ختنه قرار می‌گیرند، بیشتر در معرض خطر انتقال HIV قرار دارند.^[76]

برنامه‌هایی که به پرهیز جنسی تشویق می‌کنند، به نظر نمی‌رسد که بتواند در مقابل خطر HIV موثر باشند.^[77] آموزش مسائل جنسی در مدارس می‌تواند رفتار پرخطر را کاهش دهد.^[78] اقلیت قابل توجهی از جوانان با اینکه نسبت به خطرات HIV و ایدز آگاه هستند، اما با این حال همچنان دست به کارهایی می‌زدند که پرخطر محسوب می‌شوند.^[79]

بیماری‌های مرتبط با ایدز

ضایعات پوستی یک مبتلا به ایدز، این ضایعات پوستی نشان دهنده کاپوسی سارکوما هستند^[80]

سیستم دفاعی بدن که از حمله ویروس صدمه دیده‌است، قوای خود را برای مبارزه با بیماری‌ها از دست می‌دهد و هر نوع عفونتی می‌تواند جان بیمار را تهدید کند. کسانی که به اچ‌آی‌وی دچار هستند در مقابل بیماری‌هایی مانند سل، مالاریا، ذات الریه، برفک، زونا، زخم‌های بدخیم، سرطان، عفونت‌های مغزی، عفونت شکم و خطر نابینایی آسیب پذیرتر می‌شوند. بیماران مبتلا به ایدز همچنین در مقابل آنچه به نام عفونت‌های فرصت طلب معروف است آسیب پذیر هستند. این نوع از عفونت‌ها از باکتریهای شایع، قارچها و انگلهایی نشات می‌گیرد که یک بدن سالم قادر به مبارزه با آنهاست، اما می‌توانند در افرادی که سیستم دفاعی بدن آنها آسیب دیده ایجاد بیماری کند و گاه آنها را از پا در آورند.^[81] همچنین در این گونه بیماران، درگیرشدن با پارواویروس B19 معمولا تشخیص داده نمی‌شود و منجر به کم خونی می‌شود.

داروها و درمان‌ها

در مجموع پنج دسته دارو وجود دارد که در مقاطع مختلف ورود و رشد اچ‌آی‌وی عمل می‌کنند:

• بازدارنده‌های ورودی: این داروها به پروتئین‌های موجود بر سطح بیرونی ویروس اچ‌آی‌وی می‌چسبد و از پیوستن و ورود آن به سلولها جلوگیری می‌کند. از این گروه تاکنون تنها یک نمونه از دارو، به نام "فوزیون (Fuzeon)، وارد بازار شده‌است.
• بازدارنده‌های گیرنده کموکاین(Chemokine Coreceptor Antagonists): این داروها به نوعی پروتئین موجود بر سطح بیرونی سلولهای پذیرنده اچ‌آی‌وی می‌چسبد و از چسبیدن ویروس به سلول جلوگیری می‌کند. از این گروه تاکنون تنها یک دارو، به نام Maraviroc وارد بازار شده‌است.^[82]
• داروهای مهارکننده ترانس کریپتاز معکوس نوکلئوزیدی(NRTI)(Nucleoside reverse transcriptase): این بازدارنده‌ها اچ‌آی‌وی را از نسخه‌سازی از ژنهای خود باز می‌دارند مانند زیدوودین و لامیوودین.
• داروهای مهارکننده ترانس کریپتاز معکوس غیرنوکلئوزیدی (NNRTI (Non-nucleoside reverse transcriptase): این بازدارنده‌ها نیز فرآیند نسخه سازی را مختل می‌کنند. آنها با چسباندن خود به آنزیمی که این فرآیند را کنترل می‌کند نسخه سازی را مختل می‌کنند مانند نوی راپین و افاویرنز.
• داروهای مهارکننده پروتئاز (PI) (Protease): پروتئاز RT وانتگراز به صورت پلی پروتئین‌هایی سنتز می‌شوند که نیازمند شکافت پروتئاز می‌باشد و این داروها با مهار شکافت پلی پروتئین‌ها چرخه تکثیری ویروس را مسدود و موجب برخی اجزاء نابالغ و معیوب ویروسی می‌شوند مانند ساکی ناویر.

داروهای ضد ایدز باید به صورت ترکیبی مصرف شوند. معمولاً سه نوع داروی مختلف از دست کم دو دسته مختلف از داروها به طور هم‌زمان به بیمار تجویز می‌شود. با تغییر شکل دادن اچ‌آی‌وی، برخی از نمونه‌های این ویروس در مقابل داروها مقاوم می‌شوند. بنابراین شانس کنترل اچ‌آی‌وی در صورت استفاده از چند دارو بیشتر خواهد بود. در برخی موارد از مبتلایان تازه، ویروسهایی ردیابی شده‌اند که حتی پیش از آغاز معالجات در برابر داروهای موجود مقاومت نشان می‌دهند.^[83]

یا شما به تمام نقاط کشور خود سفر کرده اید؟ به احتمال زیاد پاسخ شما منفی است. بیشتر افراد بخاطر اندازه ی کشورشان قادر نیستند تمام مناطق آن را ببینند. اما اکر در یکی از کوچک ترین کشور های دنیا زندگی می کردید دیدن همه جای کشور کار سختی نبود. در واقع می توان این کار را در یک روز انجام داد و در فاصله ی بین صبحانه تا ناهار، از این طرف کشور به طرف دیگر رفت.

1? واتیکان سیتی

این کشور داخل شهر روم قرار گرفته و مساحت آن حدود 44 هکتار است. واتیکان سیتی کشور چندان قدیمی ای نیست و در سال 1929 پایه گذاری شده است. حکومت این کشور به عهده ی اسقف روم است که به نام پاپ هم شناخته شده است. خاک این سرزمین شامل کلیسای سنت پیتر، کلیسای سیستین، کاخ آپوستولیک، چندین ساختمان و موزه می شود. علاوه بر این مناظر جالب توجه، باغ های واتیکان هم جزو این مجموعه هستند. این باغ ها مربوط به قرون وسطی بوده که مساحت آنها به 23 هکتار از کل خاک کشور است. جمعیت این کشور حدود 800 نفر است.

واتیکان دولت‌شهری مستقل است که در درون شهر رم در کشور ایتالیا جای دارد. واتیکان محل اقامت پاپ، رهبر کاتولیک‌های جهان و مرکز کلیسای کاتولیک است. واتیکان با مساحتی در حدود 44 هکتار، کوچکترین کشور دنیا و با جمعیتی در حدود 800 نفر، کم‌جمعیت‌ترین کشور مستقل دنیا محسوب می‌شود.

واتیکان از سریر مقدس که نام حوزه? اسقف‌نشین این شهر است، متفاوت است. واتیکاندولت‌شهری مستقل است که در سال 1929 با توافق مقامات سریر مقدس و بنیتو موسولینی نخست‌وزیر ایتالیا بنیان نهاده شد، اما قدمت سریر مقدس به اوان پیدایشمسیحیت می‌رسد. سریر مقدس عالی‌ترین اسقف‌نشین کلیسای کاتولیک و حکومت مرکزی کلیساهای کاتولیک به شمار می‌رود و در جامعه? بین‌المللی یک واحد مستقل واجد حاکمیت به شمار می‌رود که موضوع حقوق بین‌الملل است و در بسیاری از کشورهاسفارتخانه و در بسیاری از سازمان‌های بین‌المللی عضویت دارد. سفرای این کشور و نمایندگان پاپ نیز به طور رسمی نماینده و سفیر سریر مقدس نامیده می‌شوند و نه دولت‌شهر واتیکان. همچنین مصوبات واتیکان به زبان ایتالیایی منتشر می‌شود اما اسناد رسمی سریر مقدس به زبان لاتین است. این دو واحد حتی گذرنامه‌های متفاوتی نیز صادر می‌کنند. سریر مقدس گذرنامه‌های دیپلماتیک و خدماتی را صادر می‌کند و واتیکان گذرنامه‌های عادی.

کلیسای سن پیر بزرگ‌ترین کلیسای جهان است و در واتیکان قرار دارد.

Stato della Città del Vaticano واتیکان
پرچم نشان
پایتخت		واتیکان سیتی غربی′27°12 شمالی′54°41
بزرگترین شهر		-
زبان رسمی		ایتالیایی
نوع حکومت		پاپ‌سالاری
نام حاکمان  • پاپ • رئیس جمهور		بندیکت شانزدهم جوزپه برتلو
موارد منجر به تشکیل معاهده لاترن		11 فوریه 1929
مساحت
-	مساحت	0?44کیلومتر مربع (236)
-	‌آب‌ها (?)	—
جمعیت
-	سرشماری	829 نفر  (223)
-	تراکم جمعیت	1877‎/km2‏
واحد پول		یورو (EUR)
منطقه زمانی		CET (ساعت جهانی+1)
-	تابستانی (DST)	CEST (ساعت جهانی)
دامنه اینترنتی		.va
پیش‌شماره تلفنی		+379

واتیکان دولت‌شهری مستقل است که در درون شهر رم در کشور ایتالیا جای دارد. واتیکان محل اقامت پاپ، رهبر کاتولیک‌های جهان و مرکز کلیسای کاتولیک است. واتیکان با مساحتی در حدود 44 هکتار، کوچکترین کشور دنیا و با جمعیتی در حدود 800 نفر، کم‌جمعیت‌ترین کشور مستقل دنیا محسوب می‌شود.^[1][2][3]

واتیکان از سریر مقدس که نام حوزه? اسقف‌نشین این شهر است، متفاوت است. واتیکان دولت‌شهری مستقل است که در سال 1929 با توافق مقامات سریر مقدس و بنیتو موسولینی نخست‌وزیر ایتالیا بنیان نهاده شد، اما قدمت سریر مقدس به اوان پیدایش مسیحیت می‌رسد. سریر مقدس عالی‌ترین اسقف‌نشین کلیسای کاتولیک و حکومت مرکزی کلیساهای کاتولیک به شمار می‌رود و در جامعه? بین‌المللی یک واحد مستقل واجد حاکمیت به شمار می‌رود که موضوع حقوق بین‌الملل است و در بسیاری از کشورها سفارتخانه و در بسیاری از سازمان‌های بین‌المللی عضویت دارد. سفرای این کشور و نمایندگان پاپ نیز به طور رسمی نماینده و سفیر سریر مقدس نامیده می‌شوند و نه دولت‌شهر واتیکان. همچنین مصوبات واتیکان به زبان ایتالیایی منتشر می‌شود اما اسناد رسمی سریر مقدس به زبان لاتین است. این دو واحد حتی گذرنامه‌های متفاوتی نیز صادر می‌کنند. سریر مقدس گذرنامه‌های دیپلماتیک و خدماتی را صادر می‌کند و واتیکان گذرنامه‌های عادی.

کلیسای سن پیر بزرگ‌ترین کلیسای جهان است و در واتیکان قرار دارد.

تاریخ

شهر واتیکان - کوچکترین کشور مستقل جهان - در 11 فوریه 1929 طبق معاهده لاترن تأسیس شد.این عهدنامه بین «موسولینی» رئیس وقت دولت ایتالیا و پیپسی (papacy) - دفتر پاپ بالاترین قدرت کلیسای کاتولیک رم - پس از سالها مجادله منعقد شد. در سال 1984 با کنکوردا (concordat) - پیمان پاپ و دولت - عهدنامه جدیدی جایگزین شد. این عهدنامه جدید مانند عهدنامه قبلی، استقلال کامل کلیسای کاتولیک را در داخل شهر واتیکان به رسمیت می‌شناسد.

حکومت

شخص اول در اداره شهر، پاپ اعظم است که در عالی‌ترین مسند قرار دارد و حق قانون‌گذاری، قضاوت و اداره دولت به عهده اوست. واتیکان که به شهر پاپ‌سالاری (Holysee) شهرت دارد، به‌عنوان مرکز حکومت کلیسای کاتولیک محسوب می‌شود.

نمایی هوایی از میدان سنت پیتر که مرکز شهر واتیکان است.

به دلیلی که پیشینه‌ای تاریخی دارد، دولت حاکم بر واتیکان ساختاری خاص و منحصربه‌فرد دارد و همان طور که اشاره شد بعد از پاپ که در صدر است، دبیران رسمی منطقه از جمله حکمران و نماینده پاپ‌اعظم در کمیسیون قرار دارند که نه تنها این اعضا بلکه سایر افراد از سوی شخص پاپ انتخاب و در صورت خواست وی از مسند قدرت عزل می‌شوند.

حکمران شهر که در بسیاری از مواقع به عنوان رئیس جمهور واتیکان مطرح می‌شود، در واقع وظیفه‌ای شبیه یک شهردار و یا مدیر اجرایی دارد.

نیروهای امنیتی

واتیکان دارای چند گروه و هسته امنیتی است، یکی گارد امنیتی سوییس که نیروی ارتش آن به صورت داوطلبانه از میان شهروندان سوئیسی تشکیل شده‌است و دیگری «corpo della Gendarmeria» که نه تنها به عنوان نیروی ارتش منطقه واتیکان محسوب می‌شوند بلکه به عنوان محافظان شخصی پاپ نیز انجام وظیفه می‌کنند.

هم‌چنین واحدی به نام «پلیس واتیکان» نیز وجود دارد.^[4] شهر واتیکان دارای زندان نیست، اما در ساختمان پلیس واتیکان سه سلول وجود دارد.^[5]

جغرافیا

واتیکان که کوچکترین ایالت خودمختار اروپایی محسوب می‌شود، بر روی تپه‌ای به همین نام در شمال غرب شهر بزرگ رم واقع شده و گرداگرد آن را دیواری احاطه کرده‌است تا شهر و به خصوص پاپ اعظم را از خطر حملات خارجی محافظت کند.

واتیکان کوچکترین منطقه خودمختار و مستقل در جهان به شمار می‌رود و کل آن تنها 6/108 آکر است آب و هوای مدیترانه‌ای تابستان‌های گرم و خشک و زمستان‌هایی بارانی را برای آن به ارمغان می‌آورد و مانند شهر رم درجه دمای آن متغیر است. مه و بخار پراکنده در هوای شهر که ناشی از فواره بزرگ و عظیم‌الجثه سینت پیتر باسیلیکا است نیز موجب رطوبت هوا و پراکنش دائمی قطرات آب در هوا می‌شود.^[6] این شهر کوچک اما مقتدر، تمامی نیازهای خود را برآورده می‌کند و دارای اداره پست، آتش‌نشانی، نیروهای پلیس، ایستگاه راه آهن، شبکه‌های نیروی برق، رستوران‌ها، بانک و شبکه انحصاری اینترنتی است.

همچنین واتیکان با مجاورت دریا ی مدیترانه آب وهوای مدیترانه ای به خود گرفته است.

اقتصاد

از سال 1981 میلادی، دربار واتیکان برای خاتمه‌دادن به حدس و گمان‌ها در مورد میزان ثروت و درآمد کلیسا، حساب‌های مالی خود را منتشر می‌کند.^[7]

بانک واتیکان در سده 19 میلادی تأسیس شد، اما فعالیت خود را در شکل کنونی و تحت نام فعلی «مؤسسه آثار مذهبی» از سال 1942 میلادی، آغاز کرد.^[8]

امکانات شهری

واتیکان هیچ فرودگاهی ندارد و تنها یک باند هلیکوپتر دارد.

خطوط راه‌آهن ایتالیا به ایستگاه سینت پیترز متصل می‌شود و بسیاری از زائران از آن استفاده می‌کنند. خطوط متروی آن نیز در مدت 10 دقیقه شهر را طی می‌کند.^{[نیازمند منبع]}

در واتیکان از سیستم تلفن و پست انحصاری و کاملاً مستقل استفاده می‌شود و خطوط اینترنتی آن نیز در دسترس همه‌است.

ساختمان‌ها

واتیکان دارای کتابخانه و مجموعه‌های ارزشمند موزه است.

در گوشه جنوب غربی واتیکان، عمارت ماتر اکلسیا (Mater Ecclesiae) که قبلا صومعه بوده، وجود دارد.^[9]

رسانه‌های گروهی

از ابزارهای تبلیغاتی واتیکان می‌توان به رادیو واتیکان و تلویزیون واتیکان و هم‌چنین وب‌گاه‌های مختلف اینترنتی و شبکه‌های اجتماعی وابسته به دربار واتیکان اشاره کرد.

نشریه رومانو (Romano) که به صورت روزانه در ایتالیا و به صورت هفتگی در انگلستان، اسپانیا، آلمان و فرانسه و ماهیانه در لهستان چاپ می‌شود، از سوی یک شرکت خصوصی تحت نظارت افراد غیر روحانی کاتولیک منتشر می‌شود، اما اطلاعات رسمی و اداری آن تحت کنترل دربار واتیکان است. در این نشریه مقالات و نوشته‌های رسمی که اطلاعات کلیسا را در بردارد باعنوان «Actapostlica sedis» درج می‌شود.

مردم

موزه واتیکان یکی از دیدنی‌های مهم شهر واتیکان است.

این کشور کم جمعیت‌ترین کشور جهان بوده و دارای حدود 1000 نفر جمعیت می‌باشد.

تقریباً کل جمعیت 1000 نفری واتیکان از جامعه روحانیت هستند و درون محوطه محصور شده آن زندگی می‌کنند. تمام ساکنان این شهر شامل رجال و مقامات عالی‌رتبه، کشیش‌ها، راهبه‌ها و گارد امنیتی سوییسی، کاتولیک هستند.^{[نیازمند منبع]} در واقع شهر مرکز روحانیت و مذهب رم محسوب می‌شود.

علاوه بر آن حدود 3?000 کارگر در شهر فعالیت دارند که خارج از حصار آن زندگی می‌کنند.^{[نیازمند منبع]}

زبان رسمی مردم این شهر لاتین است، اما ایتالیایی و به طور بسیار محدودی از دیگر زبان‌ها نیز استفاده می‌شود. زبان اصلی گارد امنیتی آلمانی است^{[نیازمند منبع]} و در شبکه اینترنتی آن از زبان‌های آلمانی، فرانسه، اسپانیایی، انگلیسی و پرتغالی استفاده می‌شود.

دیپلماسی و سیاست خارجی

کشور واتیکان در سازمان ملل متحد عضویت ندارد^[10] با وجود این واتیکان با بسیاری از کشورهای جهان روابط کامل دیپلماتیک و وابسته‌هایی دارد.

فرهنگ

لازم بذکر است که کشور واتیکان در تعیین بسیاری از موارد فرهنگی و سیاسی جهان مسیحیّت نقش مهمی را ایفا می‌نماید و سالانه تعداد زیادی از مردم از این کشور بازدید می‌نمایند. از این جهت بصورت تخصّصی از طریق درآمد جهانگردان مذهبی سالیانه مقدار زیادی درآمد وارد این کشور می‌گردد.

شهر واتیکان به خودی خود از تاریخ فرهنگی قابل‌توجهی برخوردار است. ساختمان‌هایی چون سنت پیتر بازیلیکا و نمازخانه ی سیستین از زیباترین آثار هنری جهان است و آثار ارزشمندی از هنرمندان بزرگ تاریخ چون میکل آنژ و بوتیچلی را در خود جای داده‌است.

کتابخانه بزرگ شهر و مجموعه‌های ارزشمند موزه آن حاوی اطلاعات تاریخی شگرفی است که به لحاظ علمی و فرهنگی بسیار باارزشند.

در سال 1984 سازمان جهانی یونسکو، شهر واتیکان را در فهرست مناطق تاریخی خود ثبت کرد و تنها نمونه‌ای است که در آن کل یک کشور به‌عنوان اثری تاریخی ثبت می‌شود.

آنچه جالب توجه‌است، حضور چشمگیر مردان در شهر است زیرا ساکنان اصلی آن را مردان تشکیل می‌دهند و جمعیتی کثیر از آنها در واتیکان دیده می‌شوند.

حضور گردشگران و زائران به زندگی روزانه شهر تنوع خاصی می‌بخشد و دیدار پاپ اعظم در مراسم عشای ربانی و نیز آیین مذهبی و جشن‌ها برای آنها بسیار جالب است.